10/23/09
10/6/09
Дасгал
ДАСГАЛ№1 ХАРААНЫ ТӨСӨӨЛЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
Хүмүүсийн бие, сэтгэцийн аливаа чиг үүрэг байнга ашиглагдахгүй байгаа нөхцөлд аажмаар алдагдаж үгүй болно. Бид сэтгэцийн чиг үүргүүдээ байнга идэвхжүүлж, дасгалжуулж байхгүй бол үр ашигт чанар нь алдагдаж аажимдаа нөхөн сэргээхэд бэрхшээлтэй болдог байна. Хүний танин мэдэгүйн үйл явц, сэтгэцийн байдал, шинж чанарын байнга хэрэглэгдэж, дасгалжиж байсан хэсэг нь цаашид хөгжиж боловсронгуй болсоор байдаг.дараах энгийн дасгалууд ямарч үед төдийлөн их цаг хүч зарцуулахгүйгээр гүйцэтгэх боломжтойгоос гадна таны танин мэдэхүйн боломжийг эрс дээшлүүлэх увидасыг өөртөө агуулдагыг санахтун. Та энэхүү дасгалыг гүйцэтгэхийн тулд эхлээд нүдээ аниад дараах зүйлүүдийг төсөөлөн бодоорой.
Үзэг цаасан дээр алгуурхан хөдөлж таны нэрийг бичиж байна.
Эхлээд нэг оронтой тоо дараа нь 2 оронтой тоо,3н орронтой гэх мэтээр санаандаа төсөөлсөөр нэгэн зэрэг санаж чадах тэр хязгаар хүртэл тооны эгнээг санаэх ажлаа үргэлжлүүлээрэй.мөн та тэр ыүхнийг сэтгэл санаандаа 2 минутын тухш хадгалж сайтар төсөөллөөр байхиыг хичээгтун
Алтан гурвалжин ., саарал тойрог, цэнхэр 5н өнцөгт, шар тэгш өнцөгт янз бүрийн өнгөтэй дүрсүүдийг санаандаа аль болохоор тод төсөөлөөрэй..
Таны хувьд 517 гэсэн тоог санаандаа төсөөлхөөс янз бүрийн өнгөтэй дүрс,дүрслэлийг санах нь илүү хялбар байх болно. Гэвч энэ дасгалууд алгуур таны төсөөлөл дүрслэн бодохуй, хийсвэр сэдгэхүйг хөгжүүлж ой тогтоолт, анхаарлын багтаамжийг чинь мэдэгдэхүйц дээшлүүлнэ гэдэгт та эргэлзэх хэрэггүй.
Дасгал№2
1.хүний ярих бодох,сэтгэх чадварууд нь дохионы аль системтэй илүү уялдаатай вэ?
2 .а.туршигчдад нэг дүрсийг 0.005 секунд үзүүлэв.туршигчаас юу байна гэж асуухад гялбаад өнгөрлөө гэв.
Б.туршигчдад дүрсийг арай удаан буюу 0.05 секунд үзүүлэв.сүүмэлзээд өнгөрөв.
В.туршигчдад дүрсийг 0.5 үзүүлэв.туршигч дүрсийг шууд танив.
Учрыг тайлбарла!
Хүмүүсийн бие, сэтгэцийн аливаа чиг үүрэг байнга ашиглагдахгүй байгаа нөхцөлд аажмаар алдагдаж үгүй болно. Бид сэтгэцийн чиг үүргүүдээ байнга идэвхжүүлж, дасгалжуулж байхгүй бол үр ашигт чанар нь алдагдаж аажимдаа нөхөн сэргээхэд бэрхшээлтэй болдог байна. Хүний танин мэдэгүйн үйл явц, сэтгэцийн байдал, шинж чанарын байнга хэрэглэгдэж, дасгалжиж байсан хэсэг нь цаашид хөгжиж боловсронгуй болсоор байдаг.дараах энгийн дасгалууд ямарч үед төдийлөн их цаг хүч зарцуулахгүйгээр гүйцэтгэх боломжтойгоос гадна таны танин мэдэхүйн боломжийг эрс дээшлүүлэх увидасыг өөртөө агуулдагыг санахтун. Та энэхүү дасгалыг гүйцэтгэхийн тулд эхлээд нүдээ аниад дараах зүйлүүдийг төсөөлөн бодоорой.
Үзэг цаасан дээр алгуурхан хөдөлж таны нэрийг бичиж байна.
Эхлээд нэг оронтой тоо дараа нь 2 оронтой тоо,3н орронтой гэх мэтээр санаандаа төсөөлсөөр нэгэн зэрэг санаж чадах тэр хязгаар хүртэл тооны эгнээг санаэх ажлаа үргэлжлүүлээрэй.мөн та тэр ыүхнийг сэтгэл санаандаа 2 минутын тухш хадгалж сайтар төсөөллөөр байхиыг хичээгтун
Алтан гурвалжин ., саарал тойрог, цэнхэр 5н өнцөгт, шар тэгш өнцөгт янз бүрийн өнгөтэй дүрсүүдийг санаандаа аль болохоор тод төсөөлөөрэй..
Таны хувьд 517 гэсэн тоог санаандаа төсөөлхөөс янз бүрийн өнгөтэй дүрс,дүрслэлийг санах нь илүү хялбар байх болно. Гэвч энэ дасгалууд алгуур таны төсөөлөл дүрслэн бодохуй, хийсвэр сэдгэхүйг хөгжүүлж ой тогтоолт, анхаарлын багтаамжийг чинь мэдэгдэхүйц дээшлүүлнэ гэдэгт та эргэлзэх хэрэггүй.
Дасгал№2
1.хүний ярих бодох,сэтгэх чадварууд нь дохионы аль системтэй илүү уялдаатай вэ?
2 .а.туршигчдад нэг дүрсийг 0.005 секунд үзүүлэв.туршигчаас юу байна гэж асуухад гялбаад өнгөрлөө гэв.
Б.туршигчдад дүрсийг арай удаан буюу 0.05 секунд үзүүлэв.сүүмэлзээд өнгөрөв.
В.туршигчдад дүрсийг 0.5 үзүүлэв.туршигч дүрсийг шууд танив.
Учрыг тайлбарла!
чадвар,дадал,хандлага тэдгээрийг бүрдүүлэх
Автоматчилагдсан ухамсартай эсвэл хагас ухамсарлагдсан байдалтай ухамсрын гадуур явагдах үйл ажиллагааны бүрдэл хэсгүүдийг чадвар, дадал, зуршил хэмээжээ. Чадвар: гэдэг нь аливаа нэг зүйлийг өндөр чанартай , өнгө үзэмжтэйгээр богино хугацаанд хийж гүйцэтгэхэд шаардагдах үйл ажиллагааны бүрдэл хэсэг юм. чадвар нь дадалтай харьцуулахад цаг ямагт оюуны үр бүтээлч чанар сэтгэхүйн оролцоог шаардаж байдаг.
Дадал: нь бүрэн хэмжээгээр автоматчилагдсан юм уу зөн билгийн чанартай чадварын бүрдэл хэсэг бөгөөд далд ухамсрын хяналт зохицуулалтаар явагдана.
Зуршил: энэ нь хүний үйл ажиллагааны чухал хэсэг юм. хэрэв дадал , чадвар хүний үйл ажиллагааны бүтэээлч хэсэгт хэмээрдэг бол зуршил бүтээлч бус шинжтэй. Зуршил бүх нөхцөлд уян хатан биш , заримдаа утга учиргүй ямарч нөхцөлд давтагдаг ухамсрын зохицуулалтаас гадуур үр дүнд ямар нэг байдлаар шууд нөлөөлөхгүй. Зуршил чадвартай харьцуулахад ашиг тустай. Чухал үүрэг гүйцэтгэх боломжгүй гэдгээрээ онцлог.
Хандлага:хүний үйл ажиллагааны хөгжлийн явцад зарим үйл, үйлдэл болон бусад бүлдэл хэсгүүд бүрэн автоматчиглагдаж цаашид ухамсрын гүн гүнзгий оролуоогүйгээр хурдан хугацаанд зөв гүйуэтгэх сэтгэл зүйн өвөрмөц нөхцөл бүрдэнэ. Үүнийг ерөнхийд нь хүний үйл ажиллагааны чадвар дадал,хандлага гэнэ.
10/5/09
ЗОХИОН БОДОХУЙ
Зохион бодохуй
Хүн өөртөө байгаа мэдлэг дээр түшиглэж ямар нэгэн шинэ зүйл үзэл санаа шинэ дүр төсөөллийг бий болгоход чиглэгдсэг бодит байдлыг хувьсан тусгасан тусгалын онугой хэлбэрийг зохион бодохуй гэнэ.хүн урьд нь өөртөө хэзээ ч хүртгэдэн тусгадаж байгаагүй үзэгдэл юмсын дүрийг бутээх процесс нь зохион бодохуй юм. зохион бодохуй нь хүн төрөлхтнөөс бодит байдлыг хувьсган өөрчлөх тусгалын процесс мөн. Зохион бодохуй нь хүний хөдөлмөрийн явцад хувьсаж үүсэж хөгждөг юм. хүн өөрийн хөдөлмөрөөр байгалыг хувьсган өөрчилж урьд ертөнц дээр огт байгаагүй цоо шинэ зүйлийг бүтээж ирсэн нь түүний зохион бодохуйн идэвхтэй үйл ажиллагааны үр дүн юм.
Зохион бодохуйн физиологи үндэс
Тархины хэд хэдэн төрлүүдийн хооронд бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр холбоос нь хүний зохион бодох үйл хөгжилтэй холбоотой. Цочроогчдын үйлдлийн нөлөөгөөр тархины гадарт урьд нь бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр холбоосуудаас дахин шинэ холбоосын нэгдэл бүрэлдэн тогтох процесс нь хүний зохион бодохуйн физиологи үндэс болно.
Зохион бодохуйн хэлбэр
Зохион бодохуйн процесс нь санамсаргүй ,зориудын буюу ухамсартай гэсэн 2 үндсэн хэлбэрээр үүсэж явагддаг. урьдаас төсөөлж зохиох ,зориудын зорилго тавиагүйгээр ямар нэгэн дүрийг бүтээх процесс нь зохион бодохуй юм.урьдаас ямар эч тодорхой зорилго тавиагүй байхад зөвхөн хүний тухайн үеийн амьдралын шаардлага хэрэгцээ, сэтгэл хөдөлгөөнөөс болж үүсэж байгаа зохион бодохуйн санамсаргүй хэлбэрийн дүрүүд юм. зохион бодохуйн үлэмж нийтлэг дүр бол зүүд юм.зүүдийг сэтгэл зүйн үүднээс И.М Сеченов тайлбарлахдаа “ зүүд бол урьд нь хүнд байсан дүрүүдийн байхгүй нийлбэр мөн”.гэж тайлбарлажээ. Зориуд ухамсартай үйлийн дүнд үүсэж байгаа зохион бодох үйл нь тодорхой зорилго чиглэлтэй идэвхтэй процесс юм. зориудын ухамсартай зохион бодохуйн үйл нь хүний ухамсартай үйлдлийн үр дүн юм.
Хүн өөртөө байгаа мэдлэг дээр түшиглэж ямар нэгэн шинэ зүйл үзэл санаа шинэ дүр төсөөллийг бий болгоход чиглэгдсэг бодит байдлыг хувьсан тусгасан тусгалын онугой хэлбэрийг зохион бодохуй гэнэ.хүн урьд нь өөртөө хэзээ ч хүртгэдэн тусгадаж байгаагүй үзэгдэл юмсын дүрийг бутээх процесс нь зохион бодохуй юм. зохион бодохуй нь хүн төрөлхтнөөс бодит байдлыг хувьсган өөрчлөх тусгалын процесс мөн. Зохион бодохуй нь хүний хөдөлмөрийн явцад хувьсаж үүсэж хөгждөг юм. хүн өөрийн хөдөлмөрөөр байгалыг хувьсган өөрчилж урьд ертөнц дээр огт байгаагүй цоо шинэ зүйлийг бүтээж ирсэн нь түүний зохион бодохуйн идэвхтэй үйл ажиллагааны үр дүн юм.
Зохион бодохуйн физиологи үндэс
Тархины хэд хэдэн төрлүүдийн хооронд бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр холбоос нь хүний зохион бодох үйл хөгжилтэй холбоотой. Цочроогчдын үйлдлийн нөлөөгөөр тархины гадарт урьд нь бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр холбоосуудаас дахин шинэ холбоосын нэгдэл бүрэлдэн тогтох процесс нь хүний зохион бодохуйн физиологи үндэс болно.
Зохион бодохуйн хэлбэр
Зохион бодохуйн процесс нь санамсаргүй ,зориудын буюу ухамсартай гэсэн 2 үндсэн хэлбэрээр үүсэж явагддаг. урьдаас төсөөлж зохиох ,зориудын зорилго тавиагүйгээр ямар нэгэн дүрийг бүтээх процесс нь зохион бодохуй юм.урьдаас ямар эч тодорхой зорилго тавиагүй байхад зөвхөн хүний тухайн үеийн амьдралын шаардлага хэрэгцээ, сэтгэл хөдөлгөөнөөс болж үүсэж байгаа зохион бодохуйн санамсаргүй хэлбэрийн дүрүүд юм. зохион бодохуйн үлэмж нийтлэг дүр бол зүүд юм.зүүдийг сэтгэл зүйн үүднээс И.М Сеченов тайлбарлахдаа “ зүүд бол урьд нь хүнд байсан дүрүүдийн байхгүй нийлбэр мөн”.гэж тайлбарлажээ. Зориуд ухамсартай үйлийн дүнд үүсэж байгаа зохион бодох үйл нь тодорхой зорилго чиглэлтэй идэвхтэй процесс юм. зориудын ухамсартай зохион бодохуйн үйл нь хүний ухамсартай үйлдлийн үр дүн юм.
Хүртэхүй
Хүртэхүй
Хүний задлан ялгагяид буюу анализотаруудад үйлдэл үзүүлсэн бүхэл бүтэн юмс,үзэгдлүүдийн дүр,их тархины гадарт тусгагдсан тусгалыг хүртэхүй гэнэ.Хүртэхүй нь сэрлүүдийн үндсэн дээр үүсдэг.Сэрэл оролцохгүйгээр хүртэхүй үүсэхгүй.
Хүртэхүйн физиологи үндэс
Хүнд тусгагдааж буй аливаа үзэгдэл юмсын яэз бүрийн шинж чанар хүний мэдрэхүйн эрхтэнд нэг зэрэг юмуу дарааллан үйлдэл үзүүлж тархинд уг үзэгдэл юмсын шинж чанааруудыг тусгасан хөөрлийн олон голомтуудыг ыүрдүүлнэ.Ийнхүү хүний мэдрэлийн эрхтний идэвхитэй үйл ажиллагааны үр дүнд мэдрэхүйн эрхтний олон анализаторуудын тархинд байгаа төвүүдэд тогтсон хөөрлийн голомтуудын хооронд мэдрэлийн түр холбоос тогтох процессууд нь хүртэхүйн физиологи юм.И.П.Павлов хүртэхүйн физиологи үндэс нь мэдрэлийн эрхтний рецепторт гадаад ертөнцөөс үзүүлсэн үйлдлийн нөлөөгөөр их тархины гадарт бүрэлдэн тогтсон нөхцөлт рефлекс буюу мэдрэлийн түр холбоосын гэж тодорхойлсон.
Хүртэхүйн чанарууд
Хүртэхүйн чанаруудыг дараах байдлаар ангилна.
1.Хүртэхүйн бүхэллэг буюу биет бодит чанар
2.Хүртэхүйн бодислог чанар
3.Хртэхүйн бүхэл бүтэн чанар
4.Хүртэхүйн харьцангуй тогтвортой чанар
5.Хүртэхүйн байнгын болон тогтонги чанар
Хүртэхүйн гадаад үзэгдлийн аливаа үйлдлийг тусгасан идэвхигүй тусгал биш бөгөөд харин тэр нь үйлдэл үзүүлж буй зүйлүүдийн дотроос тодорхой зүйлийг сонгож тусгах идэвхитэй процесс юм.Өөртөө үйлдэл үзүүлж байгаа хүн зүйлүүдийг дотроос тодорхой нэг зүйлийг тусгаж авч байгаагийн физиологи үндэс нь их тархины гадарт явагдах хөөрөл,саатлын процессын харилцан индукцын үндэс юм.
Хүртэхүй нь юмыг сонгож тусгахын субъектив нөхцөл хэд хэдэн янз байна .Юуны түрүүнд хүн өөрт нь тусгаагдаж байгаа зүйлийг урьд нь хэр зэрэг мэдэхээс шалтгаалан тусгах үйл ажиллагаа янз бүр байдаг.
Хүртэхүйн хэлбэр
Хүртэхүйд олон янзын анализаторууд оролцдог тул түүнийг анализаторуудын оролцож байгаа байдлаар хараа, сонор, хүрэлцэх, үнэрлэх,амтлах, хөдөлгөөний хүртэхүй гэж хэд хэдэн салбарт хуваадаг. Материйн оршиж буй хэлбэрийг тусгах байдлаар орон зай, цаг хугацаа хөдөлгөөний хүртэхүй гэж 3 ангилна.
Хүний задлан ялгагяид буюу анализотаруудад үйлдэл үзүүлсэн бүхэл бүтэн юмс,үзэгдлүүдийн дүр,их тархины гадарт тусгагдсан тусгалыг хүртэхүй гэнэ.Хүртэхүй нь сэрлүүдийн үндсэн дээр үүсдэг.Сэрэл оролцохгүйгээр хүртэхүй үүсэхгүй.
Хүртэхүйн физиологи үндэс
Хүнд тусгагдааж буй аливаа үзэгдэл юмсын яэз бүрийн шинж чанар хүний мэдрэхүйн эрхтэнд нэг зэрэг юмуу дарааллан үйлдэл үзүүлж тархинд уг үзэгдэл юмсын шинж чанааруудыг тусгасан хөөрлийн олон голомтуудыг ыүрдүүлнэ.Ийнхүү хүний мэдрэлийн эрхтний идэвхитэй үйл ажиллагааны үр дүнд мэдрэхүйн эрхтний олон анализаторуудын тархинд байгаа төвүүдэд тогтсон хөөрлийн голомтуудын хооронд мэдрэлийн түр холбоос тогтох процессууд нь хүртэхүйн физиологи юм.И.П.Павлов хүртэхүйн физиологи үндэс нь мэдрэлийн эрхтний рецепторт гадаад ертөнцөөс үзүүлсэн үйлдлийн нөлөөгөөр их тархины гадарт бүрэлдэн тогтсон нөхцөлт рефлекс буюу мэдрэлийн түр холбоосын гэж тодорхойлсон.
Хүртэхүйн чанарууд
Хүртэхүйн чанаруудыг дараах байдлаар ангилна.
1.Хүртэхүйн бүхэллэг буюу биет бодит чанар
2.Хүртэхүйн бодислог чанар
3.Хртэхүйн бүхэл бүтэн чанар
4.Хүртэхүйн харьцангуй тогтвортой чанар
5.Хүртэхүйн байнгын болон тогтонги чанар
Хүртэхүйн гадаад үзэгдлийн аливаа үйлдлийг тусгасан идэвхигүй тусгал биш бөгөөд харин тэр нь үйлдэл үзүүлж буй зүйлүүдийн дотроос тодорхой зүйлийг сонгож тусгах идэвхитэй процесс юм.Өөртөө үйлдэл үзүүлж байгаа хүн зүйлүүдийг дотроос тодорхой нэг зүйлийг тусгаж авч байгаагийн физиологи үндэс нь их тархины гадарт явагдах хөөрөл,саатлын процессын харилцан индукцын үндэс юм.
Хүртэхүй нь юмыг сонгож тусгахын субъектив нөхцөл хэд хэдэн янз байна .Юуны түрүүнд хүн өөрт нь тусгаагдаж байгаа зүйлийг урьд нь хэр зэрэг мэдэхээс шалтгаалан тусгах үйл ажиллагаа янз бүр байдаг.
Хүртэхүйн хэлбэр
Хүртэхүйд олон янзын анализаторууд оролцдог тул түүнийг анализаторуудын оролцож байгаа байдлаар хараа, сонор, хүрэлцэх, үнэрлэх,амтлах, хөдөлгөөний хүртэхүй гэж хэд хэдэн салбарт хуваадаг. Материйн оршиж буй хэлбэрийг тусгах байдлаар орон зай, цаг хугацаа хөдөлгөөний хүртэхүй гэж 3 ангилна.
1. Орон зайн хүртэхүй: юмс үзэгдлүүдийн объёктив орон зайн харьцааг тусгасан тусгалыг орон зайн хүртэхүй гэнэ.
2. цаг хугацааны хүртэхүй:бодит үзэгдлийн объектив хурд , хэмжээ дарааллыг тусгасан тусгалын процессыг хэлнэ.
3. хөдөлгөөний хүртэхүй: тодорхой цаг хугацаанд орон зайд оршин байгаа бодит хөдөлгөөнийг тусгасан тусгалыг хэлнэ.
2. цаг хугацааны хүртэхүй:бодит үзэгдлийн объектив хурд , хэмжээ дарааллыг тусгасан тусгалын процессыг хэлнэ.
3. хөдөлгөөний хүртэхүй: тодорхой цаг хугацаанд орон зайд оршин байгаа бодит хөдөлгөөнийг тусгасан тусгалыг хэлнэ.
Ой тогтоолт
Ой тогтоолт
Ой тогтоолт нь хүний өнгөрсөн туршлагыг оюун ухаандаа хадгалан тогтоох таних процессуудыг хэлнэ.Ой тогтоолт нь уураг тархи яаж ажиллаж байгаа мэдрэлийн эсүүдэд явагдаж буй өөрчлөлтийн чанар юу болох ба хадгалагдан тогтох идэвжих байдлын ойлголт юм гэж ой тогтоолтын физиологи үндсийг И.П.Павлов тайлбарласан байна.Ой тогтоолт бол нөхцөлт рефлекс юм.Чанарын нөхцөлт рефлекс бол ой тогтоолтын физиологи үндэс.
Ой тогтоолтын төрөл,үндсэн процесс
Ой тогтоолтын үндсэн процесст тогтоох,сэргээн санах,хадгалах,таних,мартах ажиллагаа орно.Ой тогтоолт үүсч хөгжихөд идэвхитэй голлон оролцож буй мэдрэлийн эрхтний оролцоогоор ойг харааны,сонсголын,үнэртэхийн болон амтлахын,хөдөлгөөний гэж ангилна.ХҮний гүйцэтгэж буй үйл ажиллагааны зорилгоор ойг санарсаргүй буюу идэвхгүй,ойг санамсартай буюу зориудын гэж ангилна.Хүни йгүйцэтгээж буй үйл ажиллагааны хэлбэрээр ойг бодит буюу дүрслэх,үйл хөдөлгөөний,логик,сэтгэхүйн болон сэтгэл хөдөлгөөний гэж ангилна.
Ойн дүрс:1.сэтгэл хөдлөлийн ой
2.хөдөлгөөний ой
3.утгын ой ба яруу
4.бодит буюу дүрслэх ой
Дохионы 1,2-р системийг хослуулан ашиглаж ухамсарлан ойлгож тогтооно.
Дохионы 1-р систем илүү хөгжсөн хүмүүс юмс үзэгдлийн дүрс өнгө,будаг,дуу чимээ,амт үнэр,хэлбэр галбирыг сайн тогтоодог.
Дохионы 2р систем илүү хөгжсөн хүмүүс юмны утга,хийсвэр ухагдахуун,үзэгдлийн холбоо хамаарал,үүг өгүүлбэр зэргийг сайн тогтоодог байна.Математикч,физикч зэрэг хүмүүс ийм ойтой байдаг.
Ой тогтоолт нь хүний өнгөрсөн туршлагыг оюун ухаандаа хадгалан тогтоох таних процессуудыг хэлнэ.Ой тогтоолт нь уураг тархи яаж ажиллаж байгаа мэдрэлийн эсүүдэд явагдаж буй өөрчлөлтийн чанар юу болох ба хадгалагдан тогтох идэвжих байдлын ойлголт юм гэж ой тогтоолтын физиологи үндсийг И.П.Павлов тайлбарласан байна.Ой тогтоолт бол нөхцөлт рефлекс юм.Чанарын нөхцөлт рефлекс бол ой тогтоолтын физиологи үндэс.
Ой тогтоолтын төрөл,үндсэн процесс
Ой тогтоолтын үндсэн процесст тогтоох,сэргээн санах,хадгалах,таних,мартах ажиллагаа орно.Ой тогтоолт үүсч хөгжихөд идэвхитэй голлон оролцож буй мэдрэлийн эрхтний оролцоогоор ойг харааны,сонсголын,үнэртэхийн болон амтлахын,хөдөлгөөний гэж ангилна.ХҮний гүйцэтгэж буй үйл ажиллагааны зорилгоор ойг санарсаргүй буюу идэвхгүй,ойг санамсартай буюу зориудын гэж ангилна.Хүни йгүйцэтгээж буй үйл ажиллагааны хэлбэрээр ойг бодит буюу дүрслэх,үйл хөдөлгөөний,логик,сэтгэхүйн болон сэтгэл хөдөлгөөний гэж ангилна.
Ойн дүрс:1.сэтгэл хөдлөлийн ой
2.хөдөлгөөний ой
3.утгын ой ба яруу
4.бодит буюу дүрслэх ой
Дохионы 1,2-р системийг хослуулан ашиглаж ухамсарлан ойлгож тогтооно.
Дохионы 1-р систем илүү хөгжсөн хүмүүс юмс үзэгдлийн дүрс өнгө,будаг,дуу чимээ,амт үнэр,хэлбэр галбирыг сайн тогтоодог.
Дохионы 2р систем илүү хөгжсөн хүмүүс юмны утга,хийсвэр ухагдахуун,үзэгдлийн холбоо хамаарал,үүг өгүүлбэр зэргийг сайн тогтоодог байна.Математикч,физикч зэрэг хүмүүс ийм ойтой байдаг.
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮР ДҮН ,СЭТГЭЦИЙН ҮЙЛ ЯВЦ
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮР ДҮН ,СЭТГЭЦИЙН ҮЙЛ ЯВЦ
Хүртэхүй ,анхаарал, дүрслэн бодохуй, ой тогтоолт сэтгэхүй, хэл яриа зэрэг сэтгэцийн үзэгдлүүд хүний аливаа үйл ажиллагааны үндсэн бүрэл хэсэг болж өгнө.Хүн өөрийн хэрэгцээг хангах,тоглож наадах,харилцах,суралцах,хөдөлмөрлөх,өөрийгөө хэрэгжүүлэх гэх зэрэг зорилгыг хангахы хүн тулд юуны хүрээлэн байгаа хүмүүс, бодит юмс үзэгдлийг ухаалгаар хүртэн хүлээж авч чаддаг байх. чухал хэрэгтэй зүйлүүлийг тусган авах өмнөх турглага мэдлэгтэйгээ нэгтгэн холбох эргэцүүлэн тунгаах хэрэгтэй зүйлүүдийг,дараа нь төвөггүй сэргээн санах үзэл бодлоо бусдад цэгцтэй таниулах, хамгаалан хөгжүүлэх зэрэг тэнин мэдэхүйн оло үйлийн нэгэн зэрэг гүйцэтгэх хэрэгтэй болно.үүнээс үзвэл хүний үйл ажиллагааны салшгүй бүрдэл хэсэг үр дүн амьдралын гол нөхцлийн нэг нь хүний сэтгэцийн үйл ажээ.
Гэхдээ сэтгэцийн үйл явц рүний үйл ажиллагааны явцад оролцоод зогсохгүй өөрсдөө боловсронгуй болж хөгждөг, хүний дотоод мөн чанар нь болж өгдөг, мөн өөрсдөө онцгой хэлбэрийн үйл ажиллагаа болж хувирч байдгыг санах нь чухал.
Сэрэл сэтгэхүй
Сэрэл бол танин мэдэхүйн хамгийн анхны гат бөгөөд жирийн процесс юм. мөн тухайн үед хүний тархи үйлдэл үзүүлсэн гадаад ертөнцийн юмс үзэгдлүүдийн салангид нэг шинжийг тусгасан нэг шинжийг хэлнэ. Сэрэл нь сэтгэцийн үлэмж харийн процесс бөгөөд хүртэхүй сэрлээр дамжуулахгүйгээр юмсын ямар нэг хэлбэрийн талаар мэдэх боломжгүй гэжээ. Сэрэл бол мэдрэлийн тусгай аппратуудаар дамжин бидний тархинд үйлдэл үзүүлсэн материаллаг ертөнцийн юмс үзэгдлүүдийн үр дүн болохыг баталж байна.сэрэл нь ертөнцийн тухай манай бүх мэдлэгийн анхны үүсвэр юм.
Сэрлийн физиологи үндэс-ийг Б.И Ленин гаргаж ирсэн. Тэрээр сэрлээр дамжуулахгүйгээр юмсын ямар нэг хэлбэрийн тухай мэдэх боломжгүй гэжээ. Цочроогчийн үйлийг хүлээн авч үүнийг танин мэдэхүйн тогтолцоонд дамжуулж тархинаас эргэж хариу үйлдэл үзүүлэх үйл ажиллагаа явагдах процессыг анализатор буюу задлан ялгагч гэнэ.энэ нь 3 хэсэгтэй.
1. Мэдрэхүйн эрхтэн бүрийн “рецептор” анализаторуудын захын хэсэг. Энд нүд, чих, хэл, ам, арьс зэрэг мэдрэхүйн эрхтэнүүд орно.
2. Рецептороор дамжин ирсэн ямар нэг мэдээ дохио хүлээн авч боловсруулан түүнийг сэрэл болгон хувиргах анализаторуудын цаад хэсэг буюу тархинд явагдах процесс.
3. Тархинд боловсрогдсон сэрэл нь эргэж цочроогчдын үйлдэлд хариу үзүүлдэг.иймд уг эрхтэн нь гадаад дотоод цочроогчдын үйлдэлтэй өөрийгөө зохицуулж байдаг.аливаа сэрэл бол анализаторуудын идэвхтэй үйл ажиллагааны үр дүн юм.
Сэрлийн хэлбэр тэдгээрийн онцлог
Сэрлийн хэлбэр нь сэрэл үүсэхэд оролцож байгаа рецепторуудын байдлаар сэрлийг
1.экстрорецептив сэрэл буюу гадаад сэрэл” энэ нь гадаад ертөнцөөс үзүүлсэн дохиог бие махбодын гадаргад орших рецепторуудын тэсламжтайгаар хүлээн авах сэрэл”
2.Проприорецептив сэрэл буюу булчин хөдөлгөөний сэрэл “ энэ нь биеийн хөдөлгөөн болон , бие махбодын байдлын тухай дохиог хүлээн авдаг сэрэл.
3.Интрорецептив буюу дотоод” бие махбодын дотоод байдал түүнд орсон хувьсгалт өөрчлөлтийг тусгана. гэж ангилна.
Сэрэл нь сонорын сэрэл,харааны сэрэл, амтлах сэрэл, арьсны сэрэл, дотоод сэрэл, үнэртэх сэрэл, тэнцвэрийн сэрэл, харилцааны сэрэл, хүрэлцэх сэрэл гэх мэт төрлүүдтэй.
Хүртэхүй ,анхаарал, дүрслэн бодохуй, ой тогтоолт сэтгэхүй, хэл яриа зэрэг сэтгэцийн үзэгдлүүд хүний аливаа үйл ажиллагааны үндсэн бүрэл хэсэг болж өгнө.Хүн өөрийн хэрэгцээг хангах,тоглож наадах,харилцах,суралцах,хөдөлмөрлөх,өөрийгөө хэрэгжүүлэх гэх зэрэг зорилгыг хангахы хүн тулд юуны хүрээлэн байгаа хүмүүс, бодит юмс үзэгдлийг ухаалгаар хүртэн хүлээж авч чаддаг байх. чухал хэрэгтэй зүйлүүлийг тусган авах өмнөх турглага мэдлэгтэйгээ нэгтгэн холбох эргэцүүлэн тунгаах хэрэгтэй зүйлүүдийг,дараа нь төвөггүй сэргээн санах үзэл бодлоо бусдад цэгцтэй таниулах, хамгаалан хөгжүүлэх зэрэг тэнин мэдэхүйн оло үйлийн нэгэн зэрэг гүйцэтгэх хэрэгтэй болно.үүнээс үзвэл хүний үйл ажиллагааны салшгүй бүрдэл хэсэг үр дүн амьдралын гол нөхцлийн нэг нь хүний сэтгэцийн үйл ажээ.
Гэхдээ сэтгэцийн үйл явц рүний үйл ажиллагааны явцад оролцоод зогсохгүй өөрсдөө боловсронгуй болж хөгждөг, хүний дотоод мөн чанар нь болж өгдөг, мөн өөрсдөө онцгой хэлбэрийн үйл ажиллагаа болж хувирч байдгыг санах нь чухал.
Сэрэл сэтгэхүй
Сэрэл бол танин мэдэхүйн хамгийн анхны гат бөгөөд жирийн процесс юм. мөн тухайн үед хүний тархи үйлдэл үзүүлсэн гадаад ертөнцийн юмс үзэгдлүүдийн салангид нэг шинжийг тусгасан нэг шинжийг хэлнэ. Сэрэл нь сэтгэцийн үлэмж харийн процесс бөгөөд хүртэхүй сэрлээр дамжуулахгүйгээр юмсын ямар нэг хэлбэрийн талаар мэдэх боломжгүй гэжээ. Сэрэл бол мэдрэлийн тусгай аппратуудаар дамжин бидний тархинд үйлдэл үзүүлсэн материаллаг ертөнцийн юмс үзэгдлүүдийн үр дүн болохыг баталж байна.сэрэл нь ертөнцийн тухай манай бүх мэдлэгийн анхны үүсвэр юм.
Сэрлийн физиологи үндэс-ийг Б.И Ленин гаргаж ирсэн. Тэрээр сэрлээр дамжуулахгүйгээр юмсын ямар нэг хэлбэрийн тухай мэдэх боломжгүй гэжээ. Цочроогчийн үйлийг хүлээн авч үүнийг танин мэдэхүйн тогтолцоонд дамжуулж тархинаас эргэж хариу үйлдэл үзүүлэх үйл ажиллагаа явагдах процессыг анализатор буюу задлан ялгагч гэнэ.энэ нь 3 хэсэгтэй.
1. Мэдрэхүйн эрхтэн бүрийн “рецептор” анализаторуудын захын хэсэг. Энд нүд, чих, хэл, ам, арьс зэрэг мэдрэхүйн эрхтэнүүд орно.
2. Рецептороор дамжин ирсэн ямар нэг мэдээ дохио хүлээн авч боловсруулан түүнийг сэрэл болгон хувиргах анализаторуудын цаад хэсэг буюу тархинд явагдах процесс.
3. Тархинд боловсрогдсон сэрэл нь эргэж цочроогчдын үйлдэлд хариу үзүүлдэг.иймд уг эрхтэн нь гадаад дотоод цочроогчдын үйлдэлтэй өөрийгөө зохицуулж байдаг.аливаа сэрэл бол анализаторуудын идэвхтэй үйл ажиллагааны үр дүн юм.
Сэрлийн хэлбэр тэдгээрийн онцлог
Сэрлийн хэлбэр нь сэрэл үүсэхэд оролцож байгаа рецепторуудын байдлаар сэрлийг
1.экстрорецептив сэрэл буюу гадаад сэрэл” энэ нь гадаад ертөнцөөс үзүүлсэн дохиог бие махбодын гадаргад орших рецепторуудын тэсламжтайгаар хүлээн авах сэрэл”
2.Проприорецептив сэрэл буюу булчин хөдөлгөөний сэрэл “ энэ нь биеийн хөдөлгөөн болон , бие махбодын байдлын тухай дохиог хүлээн авдаг сэрэл.
3.Интрорецептив буюу дотоод” бие махбодын дотоод байдал түүнд орсон хувьсгалт өөрчлөлтийг тусгана. гэж ангилна.
Сэрэл нь сонорын сэрэл,харааны сэрэл, амтлах сэрэл, арьсны сэрэл, дотоод сэрэл, үнэртэх сэрэл, тэнцвэрийн сэрэл, харилцааны сэрэл, хүрэлцэх сэрэл гэх мэт төрлүүдтэй.
Сэрэл үүсэж явагдах нь:
сэрлийн бие биеээсээ явагдах онцлыг сэрлийн чанар гэнэ.цочроогчийн үйлдлийн хүч болон рецепторын үйл гүйцэтгэх байдлыг сэрлийн эрчим гэнэ.
сэрлийн зааг : 1. Сэрлийн үнэмлэхүй доод зааг:дөнгөж мэдэгдэн сэрлийн цочроогчийн бага хүчийг сэрлийн үнэмлэхүй доод зааг гэнэ.
2. сэрлийн үнэмлэхүй дээд зааг: цочроогчийн хүч их байвал дээд зааг.
3. сэрлийн ялгаврын зааг: цочроогчдийн хүчний эрчимд гарах ялимгүй жижиг ялгааг хэлнэ.
Сэрэл үүсэх эх үүсвэр нь гадаад ертөнцийн юмс үзэгдлийн нөлөөө юм. сэрлүүдийн харилцан үйлдэл: сэрлүүдийн үйл ажиллагаа нь бие биеээсээ шалтгаална. Нэг анализаторын үйл ажиллагаа нь нөлөөлж түний хүчийг сайжруулах буюу буруулахад нөлөөлнө.
сэрлийн бие биеээсээ явагдах онцлыг сэрлийн чанар гэнэ.цочроогчийн үйлдлийн хүч болон рецепторын үйл гүйцэтгэх байдлыг сэрлийн эрчим гэнэ.
сэрлийн зааг : 1. Сэрлийн үнэмлэхүй доод зааг:дөнгөж мэдэгдэн сэрлийн цочроогчийн бага хүчийг сэрлийн үнэмлэхүй доод зааг гэнэ.
2. сэрлийн үнэмлэхүй дээд зааг: цочроогчийн хүч их байвал дээд зааг.
3. сэрлийн ялгаврын зааг: цочроогчдийн хүчний эрчимд гарах ялимгүй жижиг ялгааг хэлнэ.
Сэрэл үүсэх эх үүсвэр нь гадаад ертөнцийн юмс үзэгдлийн нөлөөө юм. сэрлүүдийн харилцан үйлдэл: сэрлүүдийн үйл ажиллагаа нь бие биеээсээ шалтгаална. Нэг анализаторын үйл ажиллагаа нь нөлөөлж түний хүчийг сайжруулах буюу буруулахад нөлөөлнө.
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ СЭТГЭЛЗҮЙН ХЭВ ШИНЖ
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ СЭТГЭЛЗҮЙН ХЭВ ШИНЖ
Хүний үйл ажиллагааны хэлбэр хэв шинж хичнээн төрлийн хэрэгцээ үйлчилж байгаагаар ерөнхийдөө тодорхойлогдоно. Гэхдээ хүний үйл ажиллагаа угийн дотоод мөн чанар талаасаа ямагт олон төрлийн сэдлэгтэй байдгыг бодолцох ёстой. Иймээс хэн нэгэн үйл ажиллагааны хэлбэр хэв гинжийг тодорхойлохын тулд хамгийн чухал хэрэгуээнүүдийг нь мэдэх хэрэгтэй болно. Ийм зорилтыг практик дээр шийдэхэд амаргүй. Яагаад гэвэл хүний хэрэгцээ нь мэш олон янз бөгөөд хүн нэг бүрийн хувьд өөр өөр байдлаар бүрэлдэн хөгжих өөр өөрөөр гаднаа илэрч байдаг. Иимээс хүмүүсийн хэрэгцээг тодорхойлогч хэмжигдэхүүнүүдийг эхлээд бий болгож тэр үндсэн уг хүний үйл ажиллагааны шинж чанарыг тодруулах нь хялбар байх болно. Ингэж хүний хэрэгцээг тодорхойлоход гол төлөв хүч тоо хэмжээ чанар гэсэн 3х үндсэн хэмжигдэхүүнийг ашиглана. Хүний хэрэгцээний хүч гэдэгт чухал шинж давтамж, өдөөх чадавхийг авч үзнэ.Хүч ихтэй хэрэгцээ их чухал шинжтэй бусад хэрэгцээнүүдийг давамгайлах олон дахин давтагдах төдийгүй үүнийг өөрийн эрхгүй эхлээд уг хэрэгцээгээ хангахад түлхэн өдөөж байдаг. Хүмүүст илэрдэг хэдэн янзын хэрэгцээ үе үе хүч нь хэмэгдэж тэргүүн зэрэгт дэвшигдэн гарч ирдэг.Ингэж бусад олон хэрэгцээний дундаас тодрон гарч буй хэрэгцээнүүд тухайн хүний хэрэгцээний тоо хэмжээг илэрхийлнэ.Зарим хүмүүсийн хувьд чухал хэрэгцээнүүд нь нэг их олон биш байна. Гэхдээ тэд өөрийн чухал хэрэгцээнүүдийг цаг тухайд нь хангаж, энэ үндсэнд маш сэтгэл хангалуун амьдарна.Хүмүүс амьдрал үйл ажиллагааныхаа явцад олон төрдлийн заримлаа бүр эсрэг тэсрэг бие биенээ үгүйсгэсэн хэрэгцээнүүдтэй тулгэрэх нь олонтаа. Иим хэрэгцээнүүдийг хангахын тулд хувь хүн нэгэн зэрэг олон төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх хэрэгтэй болно. Өөр нэг хүн дээрхээс гадна хамгийн сонирхолтой хүмүүстэй ярилцах, бие дааж бүтээлчээр ажиллах, бүтээн туурвих замаар танин мэдэхүйн хэрэгцээгээ дэс дараатай хангах боломжийг нээсэн дараатай нээсэн байдаг. Бид энэн маягаар хүмүүсийн хэрэгцээний бодит хэмжигдэхүүнүүдийг тодорхойлж чадах юм бол тухайн хүний юм уу бүлэг хүмүүсийн үйл ажиллагааны хэв загварыг гаргах боломжтой болно. Тэдгээр хэмжигдэхүүний ашиглах замаар хүн нэг бүрийн үйл ажиллагааны хэв шинжийг тодорхойлно. Хүний хэрэгцээг судлах өөр нэг арга зам нь бүх хүий хувьд илэрч байдаг үйл ажиллагааны хэв шинж, хэлбэрүүдийг нэгтгэн баяжуулах замаар гол үндсэн хэсгийг нь ялган олох явдал байх болно. Тэдгээр үйл ажиллагаа хүн бүрт илэрч байдаг хэрэгцээнүүдтэй саласгүй холбоотой явагдана. Өөрөөр хэлбэл хүн бүрийн хувийн хөгжлийн нийгмийн шинж илэрлийг эндээс харж болно гэсэн үг. Энэ утгаар тоглоом, сурах, хөдөлмөр гэсэн 3 үндсэн үйл ажиллагааг авч үзэх нь түгээмэл дэлгэрчээ.
Харилцаа нь хамгийн үндсэн чиг шугамын талаас хүмүүсийн хооронд мэдээлэл солилцох үйл ажиллагаа мөн. Харилцааны явцад хүмүүс илүү сайн ойлголцох, ажил хэрэгч харилцан ашигтай хэлхээ холбоо тогтоох, бие биеэндээ туслах, хүчээ нэгтэг илүү амжилтанд хүрэх бололцоог эрэлхийлж байдаг. Харилцаа нь аман, аман бу, шууд ба дам гэхчлэн олон янз байж болно. Шууд харилцааны үед хүмүүс бие биеэнтэйгээ уулзаж аман ба аман бус хэлбрээр мэдээлэл солилцох бөгөөд энэ үед бусад туслах хэрэгслүүд бараг хэрэгцээгүй болно. Шууд бус харилцааны үед хүмүүс бие биеэнтэйгээ уулздаггүй. Тэд бусад хүмүүсээр юм уу радио, телевиз, ном, сонин хэвлэл, бичиг захидал зэргээр дамжин харилцана. Тоглоом нь ямар нэг материаллаг болон оюун санааны бүтээгдэхүүнийг бий болгоход шууд чиглээгүй үйл ажиллагаа юм. харин хүүхэд болон том хүмүүс ажил хэрэгч болон зохион бүтээх тоглоомын үед бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанар, үр ашгийг дээшлүүлэх зорилго тавьж ажилладаг. Тоглоом нь ихэнх үед баясан цэнгэх, амралт чөлөөт цагаа үр ашигтай өнгрүүлэх зорилгод үйлчилнэ. Зарим үед хувь хүн амин чухал хэрэгцээгээ хангах үйл ажиллагааны явцад үүссэн ядаргаа, урам хугарах байдлыг өөрөөр яагаад ч арилгаж чадахгүй нөхцөлд тоглоом тэр бүхнийг өөрчлөх түгээмэл хэрэгсэл болж хувирна.
Ганцаарчилсан, бүлгийн, эд юмстай хийх, дүрд тоглох, нөхцөлт, дүрмээр тоглох гэх зэрэг олон хэв янзын тоглоом бий. Ганцаарчилсан тоглоомд хувь хүн өөрөө л хамрагддаг бол бүлгийн тоглоомд хэд хэдэн хүн оролцон хамтарч үйл ажиллагаагаа өрнөж байдаг. Эд юмстай хийх тоглоом нь хүмүүсээс гадна олон янзын юмс, үзэгдлийг ашиглана. Нөхцөлт тоглоом нь урьдаас заагдсан тодорхой зааврын дагуу дүрэм журмыг баримтлан хэлцэн тохирох замаар явагдана. Дүрд тоглох тоглоомын үед хувь хүний зан үйл дүрээ амилуулах, бүтээн харуулахад илүүтэй чиглэгдэнэ. Дүрмээр зохион байгуулагдах тоглоом нь оролцогчид заавар журмын дагуу зан үйлээ удирдаж тэдгээрийг эхнээс нь эцсийг хүртэл дагаж мөрдөн, ямар ч тохиолдолд тэр бүгдээс гажихгүй байхыг шаардана. Гэхдээ амьдрал дээр нөхцөлт ба дүрмээр явагдах тоглоом, эд юмстай хийх ба рольд тоглох тоглоом, нөхцөл ба дүрд тоглох тоглоом гэхчлэн цөмөөр холилдож хосолсон байх нь элбэг. Тоглоомын үйл ажиллагааны үед хүмүүсийн хооронд зориул зохион байгуулагдсан, түр зуурын шинжтэй харилцаа үүсч явагдана. Иймээс хүмүүс бие биенийхээ зан үйлийн талаар том дүгнэлт гаргах, жинхэнэ ёсоор сайшаах, эсвэл буруутгах байдал гаргах хэрэггүй гэдгийг ойлгож ухаарах сэтгэл зүйн нэн таатай орчин бүрэлдэнэ. Тоглоомын явцад үүссэн харилцаа, харилцан үйлчлэл хожим нь хүмүүсийн зан үйлд сөргөөр нөлөөлөх нь маш ховор тохиолдоно.
Хүүхдүүдийг хувьд тоглоомын хөгжүүлэх үүрэг нь голдог бол том хүмүүсийн хувьд ядаргаа бухимдлаа арилгах, харицааны хүрээг өргөжүүлэх, орчин тойрондоо өөрөөр ханддаг болоход тус дэм өгөх тал нь давамгайлна. Зарим тоглоомын зохион байгуулалтанд ёс заншил, сургалт дасгалын хэсэг спортын чиг үүргийг багтаан оруулсан байх нь түгээмэл ажиглагдана.
Сургалтын үйл ажиллагааны үндсэн зорилго нь хүмүүсийн мэдлэг, чадвар зан үйлийн хэвшлийг сайжруулах, илүү бүтээлчээр сэтгэж, эрэл хайгуул хийдэг болоход нь чиглэгдэнэ.сургалтын сэтгэл зүйн нэг үндэс нь дээр үзүүлсэн нөхцөлт рефлекс бүрэлдэхүйл явц сэмээн үздэг.сургалтын байгууллагууд хүмүүсийн сурах үйл ажиллагааг урьдаас төлөвлөх, зохион байгуулах сэдэл төрүүлэх, хянах, эргэх холбоо үүсгэх гэх зэргээр зориудаар зохион байгуулна.мөн сурах үйл ажиллагаа бусад идэвхжлийн хүрээнд нэг ёсны “дагавар бүтээгдэхүүн” байдлаар зориудын зохион байгуулалттай бус хэлбэрээр явагдаж болно.энэ утгаар сургалтыг зүхион байгуулах сэтгэл зүйн оньс , түлхүүрийн нэг нь яах аргагүй нөхцөлт рефлекс төлөвшүүлэх арга ажиллагаа юм.сургалт ямар арга хэлбэрээр зохион байгуулагдаж байлаа ч суралцагчдын сурах, танин мэдэх үйл ажиллагааны сэтгэл зүйн төлөвшил, тодорхой үр дагавар нь зарим талаар нөхцөлт рефлексийн зарчтаар өрнөх нь ойлгомжтой юм.гэхдээ нөхцөлт рефлекс энэ үед сурах танин мэдэх үйлийн суурь хэсгийг нөхцөлдүүлж байдаг.цаашид тэр суурин дээр танин мэдэхүйн дараа дараагийн төлөвшил явагдана.
1р шат-сургалтын өмнө
Нөхцөлт цочроогч хариу үйлдэл үзүүлэхгүй
Нөхцөлт бус цочроогч нөхцөлт бус хариу үйлдэл
2р шат-сургалтын үйл явц
Нөхцөлт цочроогч Нөхцөлт бус цочроогч
нөхцөлт бус хариу үйлдэл
3р шат-дасгал сургуулийн дараах үе
Нөхцөлт цочроогч нөхцөлт бус хариу үйлдэл
”одоо нөхцөлт цочроогчнөхцөлт бус хариу үйлдлийг төрүүлэх болжээ.”
Ялангуяа өндөр боловсрол, зан үйлийн зөв хэвшилтэй,ажил амьдралын зорилгоо амжилттай тодорхойлж мөрдөн ажилладаг хүмүүсийн хувьд сурах үйл ажиллагаа өөрийгөө хөгжүүлэх, боловсруулах хамгийн ухаалаг арга хэлбэр байдлаар зохион байгуулагдаж байдаг.ер нь хүмүүний сурах үйл ажиллагааны хамгийн чухал онцлог нь хувь хүний сэтгэцийн хөгжлийн үндсэн арга хэрэгсэл болж байдагтай холбоотой.
Хүний үйл ажиллагааны онцгой хэсэг нь хөдөлтөр юм. хүн төрөлхтөн хөдөлмөрийн үйл ажилгааныхаа явцад орчин үеийн соёл иргэншлийг цогцлуулж асар их оюун санааны болон материаллаг баялгыг бүтээж, өөрсдийн амьдралын нөхцлийг хувирган өөрчилж, өөрсдийгхөө өмнө тасралтгүй хөгжин цэцэглэх өргөн боломжийг нээсэн хэмээн үздэг. Хөдөлмөрийн нөхцлийн гол нэг хэсэг нь өндөр бүтээмжтэй зэвсэг хэрэглэл, тоног төхөөрөмж бүтээгдэж, тэдгээрийг улам боловсронгуй болгож байдагтай холбоотой.энэхүү үйл явцад хөдөлтөрийн бүтээмж нэмэгдэж, үйлдвэрлэл,ШУ тасралтгүй хөнжиж, технологи урлаг уран сайхан цэцэглэн дээшилдэг байна.хүнйи үйл ажиллагааны нөхцөл нь дараах чиглэлээр дэвшил өөрчлөлт явагдахыг хэлж байгаа юм.Үүнд:
1. Хүний үйл ажиллагааны филогенетикийн өсөлт дэвшил
2. Хувь хүний хөгжлийн явцад хүнийг олон төрлийн үйл ажиллагаанд татан оролцуулах, өөрийгөө илархийлэх нөхцлийг бүрэлдүүлэх
3. Үйл ажиллагааны явцад түүний дотоод бүрдэл хэсгүүд өөрчлөгдөн дэвшил хөгжил явагдах
4. Хүний үйл ажиллагааны зүй ёсны хөгжил явцад түүний зарим үйл өргөжин тэлж улмаар бие даасан үйл ажиллагаа болж хөгжих явдал юм.
Үйл ажиллагааны түүхэн хөгжил олон талаар хүн төрөлхтний нийгэм түүх, эдийг засгийн хөгжлжжр нөхцөлдсөн байна.нийгмийн бүтэц шинчлэгдэн томрон нэгдэх эсвэл задран хөгжио явцад хүмүүсийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж, шинэ хэлбэрүүд үүсч хөгжиж байдаг. Эдийн засгийн хөгжил идэвхжих, хөдөлмөрийг хорших, дагнах явцад мөн л үйл ажиллаг ааны урьд өмнө байгаагүй шинэ хэлбэр үүснэ.тухайн нийгмийн амьдралд ямар төрлийн үйл ажиллагаа илүүтэй чухал шаардагдаж байна хүмүүс түүнийг эзэмшин өөр өөрсдийн амьдралын зорилгыг өөрсдийгхөө зан үйлтэй уялдуулан ажиллаж амьдардаг жамтай.
Ингэж хөгжиж байгаа хувь хүний зан үйл нийгэмд үйлчилж байгаа үйл ажиллагааны тогтлыг хүлээн авч, уялдан нэгтгэгдэх үйл явцыг нийгэмшил хэмээн нэрлэнэ.нийгэмшлийн үе шат зохион байгуулалт нь хүүхдийг тоглоом, сургалт, хөдөлмөр , харилцааны үйл явцад дэс дараатай татан оролцуулах улмаар эдгээр үйл ажиллагааг төгс эзэмшихэд хөтлөн чиглүүлэхийг шардана.эдгээр үйл ажиллагаа тус бүрйин эхлээд энгийн анхдагч хэлбэрийг нь эзэмших хэрэгтэй бөгөөд цаашид улам боловсронгуй бүтээлч болгон хөгжүүлэх замаар хувь хүн нийгмийн харилцааны субъект болж хувирдаг.иймээс насанд хүрсэн хүний үйл ажиллагаа балчир хүүхдийн зан үйл тоглоомын үйл ажиллагаанаас эрс ялгаатай болсон байдаг ажээ.
Хүний үйл ажиллагааны хамгийн нэг чухал тал нь түүний дотоод хэсэгт явагдах өөрчлөлт шинэчлэл юм.
1.энэ үед хүний үйл ажиллагаа шинэ юмс үзэгдэлтэй хийгдэх үйл, үйлдлийн агуулгаар баяжин хөгжинө.тэр үед хшний шинэ үйл ажиллагааны объёкт ба түүнтэй холбогдсон хэрэгцээгээ хангах араг хэрэгсэл нь урьдынхаас илүү өргөн хүрээтэй оюун санааны болон материаллаг зүйл болж өөрчлөгдсөн.
2. хүний үйл ажиллагааны арга технологи шинэчлэгдэх явцад ерөнхий зохион байгуулалт, хурд нэмэгдэж үүний нөлөөгөөр үр дүн нь сайжирч ирчээ.тухайлбал, хувь шинэ гадаад хэ лийг эзэмших явцад мэдээллийг хүртэн хүлээн авах боломж , бичиж тэмдэглэх чадвар эрс дээшилдэг бол дээд математикийг судлах явцад олон янзын тоон харьцаа үйлдлийг шийдвэр гаргахад төвөггүй ашиглах боломжтой болж ирнэ.
3.хүний үйл ажиллагааны явцад зарим үйл, үйлдэл болон бусад бүрдэл хэсгүүд бүрэг хэмжээгээр автоматчилагдаж, цаашид ухамсрын гүн гүнзгий оролцоогүйгээр хурдан хугацаанд зөв гүйцэтгэгдэх сэтгэл зүйн өвөрмөц арга бүрэлдэнэ.үүнийг ерөнхийд нь хүний үйл ажиллагааны чадвар, дадал хэмээн нэрлэдэг.
4.хүний үйл ажиллагаа боловсронгуй болж хөгжих, хүрээ нь тэлэх, түүний сэтгэл зүйн оньсон хэсгүүд нь бэхжих, төгс төгөлдөр болох явцад түүний бүрэлдэхүүнд байсан зарим үйл бие даасан бүтээлч шинж чанартай болж, улмаар шинэ үйл ажиллагаа бүрэлдэн хөгждөг байна.энэхүү үйл явцыг оросын алдарт сэтгэл зүйч А.Н. Леонтьев тусгайлан судалж “ сэдэл зорилго болж хувирах үйл явц” хэмээн тусгайлан нэрлэжээ.
Энэхүү оньс дараах байдлаар бүрэлдэн явагдаж байдаг хэмээн үздэг.үйл ажиллагааны зарим үйл нь эхлээд ухамсарлагдсан зорилго хэлбэрээр илэрч байдаг ч тухайн хувь хүний хэд хэдэн хэрэгцээг хангахад чиглэсэн өөр бусад зорилго нь энэ нөхцөлд арга хэрэгсэл маягаар үйлчилдэг байх боломжтой ажээ.чухамхүү эдгээр үйлийг үндсэн зорилго нь тухайн хувь хүний хэрэгцээг хангахад чиглэсэн гэдэг шалтгаанаар зарим нэг үйлийн зорилго бие даасан үнэт зүйлсийн эрэлд шилжинэ.өөрөөр хэлбэл сэдэл юм уу хэрэгуээ болж хувирна. Үүнийг үйл ажиллагааны хөгжлийн явцад сэдэл зорилго болон хувирч улмаар шинэ үйл ажиллагаа төрөн гарлаа хэмээн үздэг байна.
Хүний үйл ажиллагааны хэлбэр хэв шинж хичнээн төрлийн хэрэгцээ үйлчилж байгаагаар ерөнхийдөө тодорхойлогдоно. Гэхдээ хүний үйл ажиллагаа угийн дотоод мөн чанар талаасаа ямагт олон төрлийн сэдлэгтэй байдгыг бодолцох ёстой. Иймээс хэн нэгэн үйл ажиллагааны хэлбэр хэв гинжийг тодорхойлохын тулд хамгийн чухал хэрэгуээнүүдийг нь мэдэх хэрэгтэй болно. Ийм зорилтыг практик дээр шийдэхэд амаргүй. Яагаад гэвэл хүний хэрэгцээ нь мэш олон янз бөгөөд хүн нэг бүрийн хувьд өөр өөр байдлаар бүрэлдэн хөгжих өөр өөрөөр гаднаа илэрч байдаг. Иимээс хүмүүсийн хэрэгцээг тодорхойлогч хэмжигдэхүүнүүдийг эхлээд бий болгож тэр үндсэн уг хүний үйл ажиллагааны шинж чанарыг тодруулах нь хялбар байх болно. Ингэж хүний хэрэгцээг тодорхойлоход гол төлөв хүч тоо хэмжээ чанар гэсэн 3х үндсэн хэмжигдэхүүнийг ашиглана. Хүний хэрэгцээний хүч гэдэгт чухал шинж давтамж, өдөөх чадавхийг авч үзнэ.Хүч ихтэй хэрэгцээ их чухал шинжтэй бусад хэрэгцээнүүдийг давамгайлах олон дахин давтагдах төдийгүй үүнийг өөрийн эрхгүй эхлээд уг хэрэгцээгээ хангахад түлхэн өдөөж байдаг. Хүмүүст илэрдэг хэдэн янзын хэрэгцээ үе үе хүч нь хэмэгдэж тэргүүн зэрэгт дэвшигдэн гарч ирдэг.Ингэж бусад олон хэрэгцээний дундаас тодрон гарч буй хэрэгцээнүүд тухайн хүний хэрэгцээний тоо хэмжээг илэрхийлнэ.Зарим хүмүүсийн хувьд чухал хэрэгцээнүүд нь нэг их олон биш байна. Гэхдээ тэд өөрийн чухал хэрэгцээнүүдийг цаг тухайд нь хангаж, энэ үндсэнд маш сэтгэл хангалуун амьдарна.Хүмүүс амьдрал үйл ажиллагааныхаа явцад олон төрдлийн заримлаа бүр эсрэг тэсрэг бие биенээ үгүйсгэсэн хэрэгцээнүүдтэй тулгэрэх нь олонтаа. Иим хэрэгцээнүүдийг хангахын тулд хувь хүн нэгэн зэрэг олон төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх хэрэгтэй болно. Өөр нэг хүн дээрхээс гадна хамгийн сонирхолтой хүмүүстэй ярилцах, бие дааж бүтээлчээр ажиллах, бүтээн туурвих замаар танин мэдэхүйн хэрэгцээгээ дэс дараатай хангах боломжийг нээсэн дараатай нээсэн байдаг. Бид энэн маягаар хүмүүсийн хэрэгцээний бодит хэмжигдэхүүнүүдийг тодорхойлж чадах юм бол тухайн хүний юм уу бүлэг хүмүүсийн үйл ажиллагааны хэв загварыг гаргах боломжтой болно. Тэдгээр хэмжигдэхүүний ашиглах замаар хүн нэг бүрийн үйл ажиллагааны хэв шинжийг тодорхойлно. Хүний хэрэгцээг судлах өөр нэг арга зам нь бүх хүий хувьд илэрч байдаг үйл ажиллагааны хэв шинж, хэлбэрүүдийг нэгтгэн баяжуулах замаар гол үндсэн хэсгийг нь ялган олох явдал байх болно. Тэдгээр үйл ажиллагаа хүн бүрт илэрч байдаг хэрэгцээнүүдтэй саласгүй холбоотой явагдана. Өөрөөр хэлбэл хүн бүрийн хувийн хөгжлийн нийгмийн шинж илэрлийг эндээс харж болно гэсэн үг. Энэ утгаар тоглоом, сурах, хөдөлмөр гэсэн 3 үндсэн үйл ажиллагааг авч үзэх нь түгээмэл дэлгэрчээ.
Харилцаа нь хамгийн үндсэн чиг шугамын талаас хүмүүсийн хооронд мэдээлэл солилцох үйл ажиллагаа мөн. Харилцааны явцад хүмүүс илүү сайн ойлголцох, ажил хэрэгч харилцан ашигтай хэлхээ холбоо тогтоох, бие биеэндээ туслах, хүчээ нэгтэг илүү амжилтанд хүрэх бололцоог эрэлхийлж байдаг. Харилцаа нь аман, аман бу, шууд ба дам гэхчлэн олон янз байж болно. Шууд харилцааны үед хүмүүс бие биеэнтэйгээ уулзаж аман ба аман бус хэлбрээр мэдээлэл солилцох бөгөөд энэ үед бусад туслах хэрэгслүүд бараг хэрэгцээгүй болно. Шууд бус харилцааны үед хүмүүс бие биеэнтэйгээ уулздаггүй. Тэд бусад хүмүүсээр юм уу радио, телевиз, ном, сонин хэвлэл, бичиг захидал зэргээр дамжин харилцана. Тоглоом нь ямар нэг материаллаг болон оюун санааны бүтээгдэхүүнийг бий болгоход шууд чиглээгүй үйл ажиллагаа юм. харин хүүхэд болон том хүмүүс ажил хэрэгч болон зохион бүтээх тоглоомын үед бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанар, үр ашгийг дээшлүүлэх зорилго тавьж ажилладаг. Тоглоом нь ихэнх үед баясан цэнгэх, амралт чөлөөт цагаа үр ашигтай өнгрүүлэх зорилгод үйлчилнэ. Зарим үед хувь хүн амин чухал хэрэгцээгээ хангах үйл ажиллагааны явцад үүссэн ядаргаа, урам хугарах байдлыг өөрөөр яагаад ч арилгаж чадахгүй нөхцөлд тоглоом тэр бүхнийг өөрчлөх түгээмэл хэрэгсэл болж хувирна.
Ганцаарчилсан, бүлгийн, эд юмстай хийх, дүрд тоглох, нөхцөлт, дүрмээр тоглох гэх зэрэг олон хэв янзын тоглоом бий. Ганцаарчилсан тоглоомд хувь хүн өөрөө л хамрагддаг бол бүлгийн тоглоомд хэд хэдэн хүн оролцон хамтарч үйл ажиллагаагаа өрнөж байдаг. Эд юмстай хийх тоглоом нь хүмүүсээс гадна олон янзын юмс, үзэгдлийг ашиглана. Нөхцөлт тоглоом нь урьдаас заагдсан тодорхой зааврын дагуу дүрэм журмыг баримтлан хэлцэн тохирох замаар явагдана. Дүрд тоглох тоглоомын үед хувь хүний зан үйл дүрээ амилуулах, бүтээн харуулахад илүүтэй чиглэгдэнэ. Дүрмээр зохион байгуулагдах тоглоом нь оролцогчид заавар журмын дагуу зан үйлээ удирдаж тэдгээрийг эхнээс нь эцсийг хүртэл дагаж мөрдөн, ямар ч тохиолдолд тэр бүгдээс гажихгүй байхыг шаардана. Гэхдээ амьдрал дээр нөхцөлт ба дүрмээр явагдах тоглоом, эд юмстай хийх ба рольд тоглох тоглоом, нөхцөл ба дүрд тоглох тоглоом гэхчлэн цөмөөр холилдож хосолсон байх нь элбэг. Тоглоомын үйл ажиллагааны үед хүмүүсийн хооронд зориул зохион байгуулагдсан, түр зуурын шинжтэй харилцаа үүсч явагдана. Иймээс хүмүүс бие биенийхээ зан үйлийн талаар том дүгнэлт гаргах, жинхэнэ ёсоор сайшаах, эсвэл буруутгах байдал гаргах хэрэггүй гэдгийг ойлгож ухаарах сэтгэл зүйн нэн таатай орчин бүрэлдэнэ. Тоглоомын явцад үүссэн харилцаа, харилцан үйлчлэл хожим нь хүмүүсийн зан үйлд сөргөөр нөлөөлөх нь маш ховор тохиолдоно.
Хүүхдүүдийг хувьд тоглоомын хөгжүүлэх үүрэг нь голдог бол том хүмүүсийн хувьд ядаргаа бухимдлаа арилгах, харицааны хүрээг өргөжүүлэх, орчин тойрондоо өөрөөр ханддаг болоход тус дэм өгөх тал нь давамгайлна. Зарим тоглоомын зохион байгуулалтанд ёс заншил, сургалт дасгалын хэсэг спортын чиг үүргийг багтаан оруулсан байх нь түгээмэл ажиглагдана.
Сургалтын үйл ажиллагааны үндсэн зорилго нь хүмүүсийн мэдлэг, чадвар зан үйлийн хэвшлийг сайжруулах, илүү бүтээлчээр сэтгэж, эрэл хайгуул хийдэг болоход нь чиглэгдэнэ.сургалтын сэтгэл зүйн нэг үндэс нь дээр үзүүлсэн нөхцөлт рефлекс бүрэлдэхүйл явц сэмээн үздэг.сургалтын байгууллагууд хүмүүсийн сурах үйл ажиллагааг урьдаас төлөвлөх, зохион байгуулах сэдэл төрүүлэх, хянах, эргэх холбоо үүсгэх гэх зэргээр зориудаар зохион байгуулна.мөн сурах үйл ажиллагаа бусад идэвхжлийн хүрээнд нэг ёсны “дагавар бүтээгдэхүүн” байдлаар зориудын зохион байгуулалттай бус хэлбэрээр явагдаж болно.энэ утгаар сургалтыг зүхион байгуулах сэтгэл зүйн оньс , түлхүүрийн нэг нь яах аргагүй нөхцөлт рефлекс төлөвшүүлэх арга ажиллагаа юм.сургалт ямар арга хэлбэрээр зохион байгуулагдаж байлаа ч суралцагчдын сурах, танин мэдэх үйл ажиллагааны сэтгэл зүйн төлөвшил, тодорхой үр дагавар нь зарим талаар нөхцөлт рефлексийн зарчтаар өрнөх нь ойлгомжтой юм.гэхдээ нөхцөлт рефлекс энэ үед сурах танин мэдэх үйлийн суурь хэсгийг нөхцөлдүүлж байдаг.цаашид тэр суурин дээр танин мэдэхүйн дараа дараагийн төлөвшил явагдана.
1р шат-сургалтын өмнө
Нөхцөлт цочроогч хариу үйлдэл үзүүлэхгүй
Нөхцөлт бус цочроогч нөхцөлт бус хариу үйлдэл
2р шат-сургалтын үйл явц
Нөхцөлт цочроогч Нөхцөлт бус цочроогч
нөхцөлт бус хариу үйлдэл
3р шат-дасгал сургуулийн дараах үе
Нөхцөлт цочроогч нөхцөлт бус хариу үйлдэл
”одоо нөхцөлт цочроогчнөхцөлт бус хариу үйлдлийг төрүүлэх болжээ.”
Ялангуяа өндөр боловсрол, зан үйлийн зөв хэвшилтэй,ажил амьдралын зорилгоо амжилттай тодорхойлж мөрдөн ажилладаг хүмүүсийн хувьд сурах үйл ажиллагаа өөрийгөө хөгжүүлэх, боловсруулах хамгийн ухаалаг арга хэлбэр байдлаар зохион байгуулагдаж байдаг.ер нь хүмүүний сурах үйл ажиллагааны хамгийн чухал онцлог нь хувь хүний сэтгэцийн хөгжлийн үндсэн арга хэрэгсэл болж байдагтай холбоотой.
Хүний үйл ажиллагааны онцгой хэсэг нь хөдөлтөр юм. хүн төрөлхтөн хөдөлмөрийн үйл ажилгааныхаа явцад орчин үеийн соёл иргэншлийг цогцлуулж асар их оюун санааны болон материаллаг баялгыг бүтээж, өөрсдийн амьдралын нөхцлийг хувирган өөрчилж, өөрсдийгхөө өмнө тасралтгүй хөгжин цэцэглэх өргөн боломжийг нээсэн хэмээн үздэг. Хөдөлмөрийн нөхцлийн гол нэг хэсэг нь өндөр бүтээмжтэй зэвсэг хэрэглэл, тоног төхөөрөмж бүтээгдэж, тэдгээрийг улам боловсронгуй болгож байдагтай холбоотой.энэхүү үйл явцад хөдөлтөрийн бүтээмж нэмэгдэж, үйлдвэрлэл,ШУ тасралтгүй хөнжиж, технологи урлаг уран сайхан цэцэглэн дээшилдэг байна.хүнйи үйл ажиллагааны нөхцөл нь дараах чиглэлээр дэвшил өөрчлөлт явагдахыг хэлж байгаа юм.Үүнд:
1. Хүний үйл ажиллагааны филогенетикийн өсөлт дэвшил
2. Хувь хүний хөгжлийн явцад хүнийг олон төрлийн үйл ажиллагаанд татан оролцуулах, өөрийгөө илархийлэх нөхцлийг бүрэлдүүлэх
3. Үйл ажиллагааны явцад түүний дотоод бүрдэл хэсгүүд өөрчлөгдөн дэвшил хөгжил явагдах
4. Хүний үйл ажиллагааны зүй ёсны хөгжил явцад түүний зарим үйл өргөжин тэлж улмаар бие даасан үйл ажиллагаа болж хөгжих явдал юм.
Үйл ажиллагааны түүхэн хөгжил олон талаар хүн төрөлхтний нийгэм түүх, эдийг засгийн хөгжлжжр нөхцөлдсөн байна.нийгмийн бүтэц шинчлэгдэн томрон нэгдэх эсвэл задран хөгжио явцад хүмүүсийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж, шинэ хэлбэрүүд үүсч хөгжиж байдаг. Эдийн засгийн хөгжил идэвхжих, хөдөлмөрийг хорших, дагнах явцад мөн л үйл ажиллаг ааны урьд өмнө байгаагүй шинэ хэлбэр үүснэ.тухайн нийгмийн амьдралд ямар төрлийн үйл ажиллагаа илүүтэй чухал шаардагдаж байна хүмүүс түүнийг эзэмшин өөр өөрсдийн амьдралын зорилгыг өөрсдийгхөө зан үйлтэй уялдуулан ажиллаж амьдардаг жамтай.
Ингэж хөгжиж байгаа хувь хүний зан үйл нийгэмд үйлчилж байгаа үйл ажиллагааны тогтлыг хүлээн авч, уялдан нэгтгэгдэх үйл явцыг нийгэмшил хэмээн нэрлэнэ.нийгэмшлийн үе шат зохион байгуулалт нь хүүхдийг тоглоом, сургалт, хөдөлмөр , харилцааны үйл явцад дэс дараатай татан оролцуулах улмаар эдгээр үйл ажиллагааг төгс эзэмшихэд хөтлөн чиглүүлэхийг шардана.эдгээр үйл ажиллагаа тус бүрйин эхлээд энгийн анхдагч хэлбэрийг нь эзэмших хэрэгтэй бөгөөд цаашид улам боловсронгуй бүтээлч болгон хөгжүүлэх замаар хувь хүн нийгмийн харилцааны субъект болж хувирдаг.иймээс насанд хүрсэн хүний үйл ажиллагаа балчир хүүхдийн зан үйл тоглоомын үйл ажиллагаанаас эрс ялгаатай болсон байдаг ажээ.
Хүний үйл ажиллагааны хамгийн нэг чухал тал нь түүний дотоод хэсэгт явагдах өөрчлөлт шинэчлэл юм.
1.энэ үед хүний үйл ажиллагаа шинэ юмс үзэгдэлтэй хийгдэх үйл, үйлдлийн агуулгаар баяжин хөгжинө.тэр үед хшний шинэ үйл ажиллагааны объёкт ба түүнтэй холбогдсон хэрэгцээгээ хангах араг хэрэгсэл нь урьдынхаас илүү өргөн хүрээтэй оюун санааны болон материаллаг зүйл болж өөрчлөгдсөн.
2. хүний үйл ажиллагааны арга технологи шинэчлэгдэх явцад ерөнхий зохион байгуулалт, хурд нэмэгдэж үүний нөлөөгөөр үр дүн нь сайжирч ирчээ.тухайлбал, хувь шинэ гадаад хэ лийг эзэмших явцад мэдээллийг хүртэн хүлээн авах боломж , бичиж тэмдэглэх чадвар эрс дээшилдэг бол дээд математикийг судлах явцад олон янзын тоон харьцаа үйлдлийг шийдвэр гаргахад төвөггүй ашиглах боломжтой болж ирнэ.
3.хүний үйл ажиллагааны явцад зарим үйл, үйлдэл болон бусад бүрдэл хэсгүүд бүрэг хэмжээгээр автоматчилагдаж, цаашид ухамсрын гүн гүнзгий оролцоогүйгээр хурдан хугацаанд зөв гүйцэтгэгдэх сэтгэл зүйн өвөрмөц арга бүрэлдэнэ.үүнийг ерөнхийд нь хүний үйл ажиллагааны чадвар, дадал хэмээн нэрлэдэг.
4.хүний үйл ажиллагаа боловсронгуй болж хөгжих, хүрээ нь тэлэх, түүний сэтгэл зүйн оньсон хэсгүүд нь бэхжих, төгс төгөлдөр болох явцад түүний бүрэлдэхүүнд байсан зарим үйл бие даасан бүтээлч шинж чанартай болж, улмаар шинэ үйл ажиллагаа бүрэлдэн хөгждөг байна.энэхүү үйл явцыг оросын алдарт сэтгэл зүйч А.Н. Леонтьев тусгайлан судалж “ сэдэл зорилго болж хувирах үйл явц” хэмээн тусгайлан нэрлэжээ.
Энэхүү оньс дараах байдлаар бүрэлдэн явагдаж байдаг хэмээн үздэг.үйл ажиллагааны зарим үйл нь эхлээд ухамсарлагдсан зорилго хэлбэрээр илэрч байдаг ч тухайн хувь хүний хэд хэдэн хэрэгцээг хангахад чиглэсэн өөр бусад зорилго нь энэ нөхцөлд арга хэрэгсэл маягаар үйлчилдэг байх боломжтой ажээ.чухамхүү эдгээр үйлийг үндсэн зорилго нь тухайн хувь хүний хэрэгцээг хангахад чиглэсэн гэдэг шалтгаанаар зарим нэг үйлийн зорилго бие даасан үнэт зүйлсийн эрэлд шилжинэ.өөрөөр хэлбэл сэдэл юм уу хэрэгуээ болж хувирна. Үүнийг үйл ажиллагааны хөгжлийн явцад сэдэл зорилго болон хувирч улмаар шинэ үйл ажиллагаа төрөн гарлаа хэмээн үздэг байна.
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ БҮТЭЦ БҮРДЭЛ
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ БҮТЭЦ БҮРДЭЛ
Үйл ажиллагаа нь хүний идэвхжилийн өвөрмөц арга хэлбэр бөгөөд хүрээлэн байгаа орчин болон амьдралын нөхцөл бадлаа,өөрийгөө танин мэдэх,өөрчлөн хувиргах цогц үйл явц юм.Хүний үйл ажиллагааны үрээр материалллаг болон оюун санааны соёл бий болж,хүн өөрийн авьяас боломжийн нээн хөгжүүлж,байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах,өөрчлөн сайжруулах,нийгмээ цогцлон бүтээх,байгалд байхгүй юмсыг зохион бүтээх гэх зэргээр байнгын өөрчлөлт хөдөлгөөнийг өрнүүлнэ.Хүний гар оюун ухаанаар бүтсэн багаж төхөөрөмжийн ачаар техник технологи машин,хэрэглээний эд юмс,материаллаг ба оюун соёлын үнэт зүйлс болон орчин үеийн нийгэм бүрэлдэн бий болсон гэж үздэг.Сүүлийн жилүүдэд бий болсон түүхэн дэвшлийн үндэс нь биологийн мөн чанарын өөрчлөлт гэхээсээ илүүтэй хүний үйл ажиллагааны үр дүн байсан.ХҮмүүсийн ажил гэр орны орчинг тав тухтай,өнгө үзэмжтэй болгож байдаг бүх эв юм тоног төхөөрөмж,зохион байгуулалтын арга хэлбэр бүгдийг нь хүний авьяас боломжийн амьд бодит биелэл,тусгал гэж үздэг.Хүний үйл ажиллагаанй үндсэн нэгж нь үйлдэл .Үйлдэл нь зорилго чиглэл,сэтгэл зүйн агуулгаараа хөдөлгөөний,оюуны,мэдрэмжийн гэхчлэн олон янз байдаг.Тэдгээр үйлдлүүд нь хүний үйл ажиллагааг зохицуулах,төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх,хяналт тавих зэрэг тодорхой чиг үүрэгтэй.
Хүмүүсийн үйл ажиллагааны амьтадын идэвхижлээс ялгагдах бас нэг онцлог нь хэрэгцээ хангах арга зам,түүний утга учиртай холбоотой.Хэрэв амьтадын идэвхжил биологи-физиологийн,аюулгүй байдлын зэрэг анхдагч хэрэгцээгээр тодорхойлогддог бол хүмүүсийн идэвжил үйл ажиллагааны утга учир нь өмнөх үеийн болон өнөөгийн соёл түүхийн хөгжлийн үнэт зүйлсийг хэмжих,түүнд суралцах арга замаар,өөрөөр хэлбэл,хүний дээд хэрэгцээнүүдээр тодорхойлогдож байдаг.Эдгээр хэрэгцээнүүд нь ШУ,танин мэдэхүйн,бүтээл туурвилын,зан суртахууны,өөрийгөө илэрхийлэх гэхчлэн онцгой төрөл болж цаашид задарна.ХҮний үйл ажиллагаа нь зориудын зохион байгуулалттайгаар,ухамсартайгаар эзэмшсэн эсвэл сургалтын явцад төлөвшсөн мэдлэг,ур чадвар ,зан үйлийн хэвшил,хандлага,үнэт зүйлсийн оролцоотойгоор явагдана.Гэтэл амьтадад энэ бүхэн огт байхгүй.
Амьтдын үйл хөдлөл,амьдралын зохион байгуулалт нь тэдний бие махбодийн анатомын-физиологийн бүтцээр тодорхойлогдоно.ХҮний хөл гарын хөдөлгөөн хүртэл ямар нэг эд юмсыг ашиглах соёл,түүхэн хөдөлгөөний эвсэлд захирагдаж,урлагтай,төгс төгөлдөр,нийгмийн шинж чанартай болж хувирдаг.Түүхэн хөгжлийн их биш хугацаанд хүн төрөлхтөн материаллаг ба оюун санааны гайхамшигтай ертөнцийг бий болгож,асар их дэвшилд хүрч чадахгүй байв.Энэ бүхнийг бүтээхийн үндэс нь хүний идэвх,үйл ажиллагааны мөн чанартай салшгүй холбоотой.Эндээс үзвэл хүний үйл ажиллагаа амьтадын идэвхжилээс ялгагдах гол онцлог нь:
1.Хүний үйл ажиллагаа бүтээгдэхүүн,үнэт зүзйлсийг бий болгох,шинийг туурвих шинж чанартай.Амьтад байгал дээр байгаа бэлэн зүйлсийг хэрэглэх чадвартай,юмсыг шинээр бий болгох чадваргүй.
2.Хүний үйл ажиллагаа багаж,зэвсэг,тоног төхөөрөмж гэх юмуу хүмүүсийн олон талт хэрэгцээ,өөрсдийгөө өөрчлөн шинэчлэх,хөгжүүлэх хэрэгсэл болж өгдөг. Материаллаг ба оюун санааны өртөнцтэй нягт харилцан хамааралтай явагдана.
3.Хүний үйл ажиллагаа хүнийг өөрийг нь авъяас чадвар зан үйл хэрэгцээ амьдралын нөхцөлийг нь өөрчлөн хувиргаж шинэ шатанд гаргаж хөгжүүлж байдаг.амьтдын идэвхжилт өөрийг нь болон эргэн тойрны эд юмсыг сайжруулах боловсронгуй болгоход ердөө чиглэхгүй.
4.хүний үйл ажиллагаа гайхалтай олон янзын хлбэр хэв шинжийн хувьд хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн хөгжлийн бүтээгдэхүүн байдаг.харин амьтдын идэвхжилт биологийн хөгжлийн үр дагавар юм.
5.Эд юмстай хийх үйл болон үйл ажиллагааны бусад хэлбэрүүд хүүхэд анх төрөх үед бэлнээр заяагдах боломжгүй.тэр бүхэн соёлын зорилго зорилтуудад шингэсэн байх ба хүүхэд нийгмийн харилцаанд идэвхтэй татагдан орж эд юмс хүмүүстэй харилцах явцад төлөвшин хөгжинө.тэдгээрийн хамгийн түгээмэл хэлбэр нь сургалт болон бие хүний хөгжлийг удирдан чиглүүлэх үйл явц болж өгнө.мөн тэрчлэн хүний үйл ажиллагааны мэдрэл физиологийн болон сэтгэлзүйн механизмууд дээрхийн нэг адил шат дараалан төлөвшиж улмаар хүний зан үйлийг удирдан чиглүүлэх үүрэг гүйцэтгэнэ.амьтдын зан үйл идэвхжилт генийн шугамаар урьдаас заяасан байх бөгөөд тэрхүү үйл явцыг дагалдан анатоми-физиологийн механизмууд нь бүрэлдэн хөгжинө.
Хүний үйл ажиллагаа идэвхжилээс төдийгүй зан үйлээс ялгаатай.хүний зан үйл зарим үед идэвхгүй тодорхой бүтээгдэхүүн бий болгоход чиглээгүй мөн зорилгод захирагдаагүй байж болно.харин хүний үйл ажиллагаа цаг ямагт зорилго чиглэлтэй идэвхтэй зарим бүтээгдэхүүнийг бий болгоход чиглэсэн байдаг онцлогтой.зан үйл урсгалаар эмх цэгцгүй явагддаг бол үйл ажиллагаа зохион байгуулалттай эрэмбэ дэс дараалалтай цэгцтэй байдаг.сэтгэлзүйчид хүний аливаа үйл ажиллагаа сэдлэг,зорилго чиглэл ,бүтэц арга хэрэгслээс бүрдэнэ хэмээн үздэг. Хүний үйл ажиллагааг сэдлэг,дэтоодоос нь өдөөж чиглүүлэхийн хамтаар юуны тулд явагдах болсныг учир шалтгааны талаас нь илэрхийлж байдаг.зарим үед сэтгэлийн үүргийг тодорхой хэрэгцээ гүйцэтгэх ба тэр нь үйл ажиллагааны үр дүн хангагдаж хэрэгцээ сэтгэлийн цаашдын хөгжлийн явцыг нөхцөлдүүлнэ.
Хүний үйл ажиллагааны сэдлэг органик,чиг үүргийн материаллаг нийгмийн оюун санааны гэгчлэн олон янз байна.организ сэтгэлүүд бие махбодиийн төрөлхийн хэрэгцээг хэнгэхад чиглэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл хоол хүнс хувцас орон байртай байх хувь нүний өсөлт ,хөгжил аюулгүй байдал бие махбодийн эсэргүүцэх чадварыг хангахад эдгээр сэдлэг чухал үүрэгтэй. Чиг үүргийн сэдлэгүүд тоглоом биеийн тамир ,спорт урлаг ,уран сайхан зэрэг соёлын арга хэмжээ идэвхжлийн үр дүнрүү чиглэнэ.материаллаг сэдлэгүүд хүнийг юуны өмнө гэр орноо тохижуулах, гоё сайхан болгох багаж тоног төхөөрөмж бүтээх шинийг сэдэж санаачлах замаар ахуй амьдралаа дээшлүүлэх дотоод түлхэц болж өгдөг. Нийгмийн шинжтэй сэдлэгүүд албан тушаал ахих, эрх мэдэл нэр хүндтэй байх, нийгмийн байр сууриа бэхжүүлэх, хүмүүсийн дэмжлэг талархлыг хүлээхэд чиглэсэн олон төрлийн үйл ажиллагааг өдөөж, нөхцөлдүүлж өгнө. Оюун санааны сэдлэгүүд нь хувь хүн өөриөгөө хөгжүүлэх зан үйлийн хэвшлээ шинчлэх, боловсролоо тасралтгүй дээшлүүлэхэд чиглэсэн төрөл бүрийн үйл ажиллагааны үндэс болж өгнө.хүний үйл ажиллагааны хэв шинж гол төлөв голлох сэдэлгээс хамааралтэй хөгжиж байдаг.яагаад гэвэл хүний үйл ажиллагаа цаг ямагт олон янзын сэдлэгээр өдөөгдөж тус бүрээс нь ямар нэг хэмжээгээр хамаардаг. Хүний үйл ажиллагааны зорилго нь бүтээгдэхүүн байдаг. Тэр нь хүмүүсийн хийж бүтээж байгаа бодит юмс, үйл ажиллагааны үр дүнд эзэмшиж буй мэдлэг чадвар, хандлага, шинээр бий болгож олж мэдэрсэн үзэл санаа , онол урлагын бүтээл гэгчлэн олон төрлийг зүйл байна.
Хүний үйл ажиллагааны зорилго сэдлэгтэй яг адил биш ч зарим тохиолдолд тэдгээр нь хоорондоо нэгдэж давхардаж байж болно. Хүний үйл ажиллагааны эцсийн үр дүн болох зорилго нэг л байхад ,үйл ажиллагаа нь олон хувилбартай, мөн янз бүрийн сэдлэг нэгэн зэрэг үйлчилж байх нь цөөнгүй. Тухайлбал, хувь хүний сэдлийн хүрээ олон төрлийн нот зохиол унгих замаар мэдлэг боловсролоо дээшлүүлж улмаар өндөр цалиан хангамж, эрх мэдэлтэй ажилд шилжих”материаллаг сэдэл”, хэмт ажилладаг болон үерхэж нөхөрлөдөг хүмүүстээ тус хүргэх, тэднийг гайхуулан бишрүүлэх замаар илүү хүндтгэл халамж хүлээх”нийгмийн сэдэл”,өөриийн оюун ухаанаа тэлж, урлаг уран сайхныг илүүтэй ойлгож ухаарахзамаар соёл, зан суртахууны хөгжлөө хангах” оюун ухааны сэдэл” , гэгчлэн янз бүр байж болно. Хамгийн сүүлийн үеийн хэв загварын хувцасхудалдан авах, байнга ном сэтгүүл унших, өөрийн гадаад төрх байдалд огцшой анхаарах, харилцааны соёл, илтгэх ур сэдвараа дээшлүүлэх, гайхалтай сайхан бүжиглэдэг болохыг хичээх зэрэг нь хэн нэг хүний анхаарлыг өөртөө татахгэсэн нэг л зорилгоос эхтэй байх ч тал бий.
Хүний үйл ажиллагааны чиглэл гэдэг нь тэрхүү явц юуны тулд өрнөх болсон чухам юуруу чиглэсэн болохыг илтгэн харуулна. Тухайлбал , танин тэдэхүйн үйл ажиллагааны чиглэл нь янз бүрийн мэдээлэл байдаг бол сурах үйл ажиллагааны хувьд мэдлэг сэдвао зйн үйлийн хэвшил хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны хувьд эд юмс бүтээгдэхүүн байх жишээтэй. Аливаа үйл ажиллагаа тодорхой бүтэцтэй байх ба тэдгээрийг гол төлөв үйлдэл үэл болгон хувааж үзнэ.
ҮЙЛДЭЛ
ҮЙЛДЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮН
Хөдөлгөөний Оюун ухааны Мэдрэмжийн
ҮНДСЭН ЧИГ ҮҮРЭГ
Гүйцэтгэх Зохицуулах Хянах
ҮНДСЭН
ҮЙЛДЭЛ
Үйлдэл гэдэг нь хүний үйл ажиллагааны үндсэн нэгж бөгөөд тус бүртээ бие даасан ухамсарлагдсан зорилготой байна. Ж: хүний танин мэдэх үйл ажиллагааны үйлдэл нь хэд хэдэн ном захиалан авч унших хэлбэрээр илэрч гардаг бол хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны хувьд зориулалтыг сайтар мэдэх хэрэгтэй багаж төхөөрөмж , материалыг бэлтгэх , төсөл хийх , эд юмсыг хийх технологийг эрж олох гэх зэрэг үйлдлүүдээс тогтоно.Харин бүтээлч үйл ажиллагааны хувьд гол үйлдлүүд нь шинэ санаа төрөх, түүнийг батлан нотлох, үе гаттайгаар хэрэгжүүлэх зэмээр шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх явдал гэж болох юм. Үйлдэл нь үйлийг хэрэгжүүлэх арга мөн. Үйлийн гүйцэтгэх хичнээн янзын арга байна тэр хэмжээний үйлдлийг ялгаж болно. Хүний эзэмшсэн мэдлэг, чадвар, зан үйлийг хэвшил хэрэглэж буй багаж зэвсэг үйлийг гүйцэтгэх хэрэгсэл, нөхцөл зэрэг нь үйлийн шинж чанарыг тодорхойлно. Янз бүрийн хүмүүс мэдээллийш өөр өөрөөр ойдоо тогтоож , харилцан адилгүй байдлаар бичиж тэмдэглэнэ.Энэ нь захидал бичих мэдээллийг ойдоо хадгалах зэрэг үйлийг тэр хүмүүс өөр өөр үйлдлийн тусламжтайгаар гүйцэтгэдэг гэсэн үг. Үүнээс үзвэл аливаа хүний давтан хийдаг үйлдлүүд нь түүний хувийн үйл ажиллагааны хэв шинжийг илэрхийлдэг байна.Хүмүүсийн үйл ажиллагааны хэрэгсэл нь аливаа үйл үйлдлийг гүйцэтгэхэд ашигладаг багаж төхөөрөмж хэрэглэгдэхүүн байдаг.Үйл ажиллагааны хэрэгслийг сайжруулах нь хүний олон талт үйлийг улам боловсронгуй бүтээлч шинжтэй болгоно.Хүний үйл ажиллагааны сэдэл хөгжлийн үйл явцад нэг хэв янзаараа байгаад байхгүй. Тухайлбал, хөдөлмөрийн болон бүтээлч үйл ажиллагааны явцад шинэ сэдлэгүүд бий болгож урьд нь давамгайлж байсан сэдлэгүүд 2р байранд шахагдана.Зарим үед үйл ажиллагааны нэг салшгүй бүрдэл хэсэг болж байсан үйл аажмаар бие даан өргөжиж улмаар өөрийн гэсэн сэдлэгүүдтэй тусдаа үйл ажиллагаа болж хөгжинө.Хүний нас ахих тусам үйл ажиллагааны сэдэл нь өөрчлөгдөнө .Мөн хүний бие хүний шинж чахар өөрчлөгдвөл үйлажиллагааны сэдэл нь дагаж шинчлэгдэнэ. Бие хүний хөгжил эерэг чиглэлд тэлэх тутам үйл ажиллагааны сэдлэг нь органик байдлаас материаллаг сэдлэгүүдрүү ,түүнййсээ нийгмийн сэдлэгүүдрүү ,нийгмийнхээсээ бүтээлч сэдлэгүүдрүү ,бүтээлчээсээ ёс зүй, зан суртахууны сэдлэгүүдрүү гэгслэн өргөжин тэлж, олон талтай болж шинчлэгддэг байна.Хүний аливаа үйл ажиллагаа гадаад ба дотоод бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй байна.Төв мэдрэлийн тогтолцооны зүгээс үйл ажиллагааг удирдахад оролцдог.Анатоми-физиологийн бүтэц болон үйл явц , мөн хүний танин мэдэх үйлийг зохицуулах зориулалттай сэтгэцийн үйл явц, байдал, шинж чанарууд дотоод бүрдэлд хамаарна.Хүний үйл ажиллагааг практик дээр хэрэгжүүлэх үед илэрдэг олон төрлийн хөдөлгөөн үйлийг гадаад бүрэлдэхүүн хэсэгт хамааруулна. Хүний үйл ажиллагааны гадаад ба дотоод бүрэлдэл хэсгүүдийн харилцан хамаарал нэг хэвийн байдаггүй. Үйл ажиллагаа боловсронгуй болж хөгжих явцад гадаад бүрдлүүд дотоод бүрдэл болон хувирна. Үүнийг дотогшлох болон өөрөө аяндаа өрнөх үйл явц дагалдана.Үйл ажиллагааны дотоод бүрдэл хэсгүүдийн хоорондох хамаарал алдагдсан үед тэдгээрийг сэргээх шаардлага зайлшгүй тулгарна.Ингэснээр үйл ажиллагааны бүрдэл хэсгүүд гадагш чиглэж олон үйлийн өөрөө аяндаа өрнөх шинж алдагдаж ахин гадаад практик үйлдлүүд сэргэж ухамсрын нарийн хяналттайгаар хийгдэх болж ирнэ.
Үйл ажиллагаа нь хүний идэвхжилийн өвөрмөц арга хэлбэр бөгөөд хүрээлэн байгаа орчин болон амьдралын нөхцөл бадлаа,өөрийгөө танин мэдэх,өөрчлөн хувиргах цогц үйл явц юм.Хүний үйл ажиллагааны үрээр материалллаг болон оюун санааны соёл бий болж,хүн өөрийн авьяас боломжийн нээн хөгжүүлж,байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах,өөрчлөн сайжруулах,нийгмээ цогцлон бүтээх,байгалд байхгүй юмсыг зохион бүтээх гэх зэргээр байнгын өөрчлөлт хөдөлгөөнийг өрнүүлнэ.Хүний гар оюун ухаанаар бүтсэн багаж төхөөрөмжийн ачаар техник технологи машин,хэрэглээний эд юмс,материаллаг ба оюун соёлын үнэт зүйлс болон орчин үеийн нийгэм бүрэлдэн бий болсон гэж үздэг.Сүүлийн жилүүдэд бий болсон түүхэн дэвшлийн үндэс нь биологийн мөн чанарын өөрчлөлт гэхээсээ илүүтэй хүний үйл ажиллагааны үр дүн байсан.ХҮмүүсийн ажил гэр орны орчинг тав тухтай,өнгө үзэмжтэй болгож байдаг бүх эв юм тоног төхөөрөмж,зохион байгуулалтын арга хэлбэр бүгдийг нь хүний авьяас боломжийн амьд бодит биелэл,тусгал гэж үздэг.Хүний үйл ажиллагаанй үндсэн нэгж нь үйлдэл .Үйлдэл нь зорилго чиглэл,сэтгэл зүйн агуулгаараа хөдөлгөөний,оюуны,мэдрэмжийн гэхчлэн олон янз байдаг.Тэдгээр үйлдлүүд нь хүний үйл ажиллагааг зохицуулах,төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх,хяналт тавих зэрэг тодорхой чиг үүрэгтэй.
Хүмүүсийн үйл ажиллагааны амьтадын идэвхижлээс ялгагдах бас нэг онцлог нь хэрэгцээ хангах арга зам,түүний утга учиртай холбоотой.Хэрэв амьтадын идэвхжил биологи-физиологийн,аюулгүй байдлын зэрэг анхдагч хэрэгцээгээр тодорхойлогддог бол хүмүүсийн идэвжил үйл ажиллагааны утга учир нь өмнөх үеийн болон өнөөгийн соёл түүхийн хөгжлийн үнэт зүйлсийг хэмжих,түүнд суралцах арга замаар,өөрөөр хэлбэл,хүний дээд хэрэгцээнүүдээр тодорхойлогдож байдаг.Эдгээр хэрэгцээнүүд нь ШУ,танин мэдэхүйн,бүтээл туурвилын,зан суртахууны,өөрийгөө илэрхийлэх гэхчлэн онцгой төрөл болж цаашид задарна.ХҮний үйл ажиллагаа нь зориудын зохион байгуулалттайгаар,ухамсартайгаар эзэмшсэн эсвэл сургалтын явцад төлөвшсөн мэдлэг,ур чадвар ,зан үйлийн хэвшил,хандлага,үнэт зүйлсийн оролцоотойгоор явагдана.Гэтэл амьтадад энэ бүхэн огт байхгүй.
Амьтдын үйл хөдлөл,амьдралын зохион байгуулалт нь тэдний бие махбодийн анатомын-физиологийн бүтцээр тодорхойлогдоно.ХҮний хөл гарын хөдөлгөөн хүртэл ямар нэг эд юмсыг ашиглах соёл,түүхэн хөдөлгөөний эвсэлд захирагдаж,урлагтай,төгс төгөлдөр,нийгмийн шинж чанартай болж хувирдаг.Түүхэн хөгжлийн их биш хугацаанд хүн төрөлхтөн материаллаг ба оюун санааны гайхамшигтай ертөнцийг бий болгож,асар их дэвшилд хүрч чадахгүй байв.Энэ бүхнийг бүтээхийн үндэс нь хүний идэвх,үйл ажиллагааны мөн чанартай салшгүй холбоотой.Эндээс үзвэл хүний үйл ажиллагаа амьтадын идэвхжилээс ялгагдах гол онцлог нь:
1.Хүний үйл ажиллагаа бүтээгдэхүүн,үнэт зүзйлсийг бий болгох,шинийг туурвих шинж чанартай.Амьтад байгал дээр байгаа бэлэн зүйлсийг хэрэглэх чадвартай,юмсыг шинээр бий болгох чадваргүй.
2.Хүний үйл ажиллагаа багаж,зэвсэг,тоног төхөөрөмж гэх юмуу хүмүүсийн олон талт хэрэгцээ,өөрсдийгөө өөрчлөн шинэчлэх,хөгжүүлэх хэрэгсэл болж өгдөг. Материаллаг ба оюун санааны өртөнцтэй нягт харилцан хамааралтай явагдана.
3.Хүний үйл ажиллагаа хүнийг өөрийг нь авъяас чадвар зан үйл хэрэгцээ амьдралын нөхцөлийг нь өөрчлөн хувиргаж шинэ шатанд гаргаж хөгжүүлж байдаг.амьтдын идэвхжилт өөрийг нь болон эргэн тойрны эд юмсыг сайжруулах боловсронгуй болгоход ердөө чиглэхгүй.
4.хүний үйл ажиллагаа гайхалтай олон янзын хлбэр хэв шинжийн хувьд хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн хөгжлийн бүтээгдэхүүн байдаг.харин амьтдын идэвхжилт биологийн хөгжлийн үр дагавар юм.
5.Эд юмстай хийх үйл болон үйл ажиллагааны бусад хэлбэрүүд хүүхэд анх төрөх үед бэлнээр заяагдах боломжгүй.тэр бүхэн соёлын зорилго зорилтуудад шингэсэн байх ба хүүхэд нийгмийн харилцаанд идэвхтэй татагдан орж эд юмс хүмүүстэй харилцах явцад төлөвшин хөгжинө.тэдгээрийн хамгийн түгээмэл хэлбэр нь сургалт болон бие хүний хөгжлийг удирдан чиглүүлэх үйл явц болж өгнө.мөн тэрчлэн хүний үйл ажиллагааны мэдрэл физиологийн болон сэтгэлзүйн механизмууд дээрхийн нэг адил шат дараалан төлөвшиж улмаар хүний зан үйлийг удирдан чиглүүлэх үүрэг гүйцэтгэнэ.амьтдын зан үйл идэвхжилт генийн шугамаар урьдаас заяасан байх бөгөөд тэрхүү үйл явцыг дагалдан анатоми-физиологийн механизмууд нь бүрэлдэн хөгжинө.
Хүний үйл ажиллагаа идэвхжилээс төдийгүй зан үйлээс ялгаатай.хүний зан үйл зарим үед идэвхгүй тодорхой бүтээгдэхүүн бий болгоход чиглээгүй мөн зорилгод захирагдаагүй байж болно.харин хүний үйл ажиллагаа цаг ямагт зорилго чиглэлтэй идэвхтэй зарим бүтээгдэхүүнийг бий болгоход чиглэсэн байдаг онцлогтой.зан үйл урсгалаар эмх цэгцгүй явагддаг бол үйл ажиллагаа зохион байгуулалттай эрэмбэ дэс дараалалтай цэгцтэй байдаг.сэтгэлзүйчид хүний аливаа үйл ажиллагаа сэдлэг,зорилго чиглэл ,бүтэц арга хэрэгслээс бүрдэнэ хэмээн үздэг. Хүний үйл ажиллагааг сэдлэг,дэтоодоос нь өдөөж чиглүүлэхийн хамтаар юуны тулд явагдах болсныг учир шалтгааны талаас нь илэрхийлж байдаг.зарим үед сэтгэлийн үүргийг тодорхой хэрэгцээ гүйцэтгэх ба тэр нь үйл ажиллагааны үр дүн хангагдаж хэрэгцээ сэтгэлийн цаашдын хөгжлийн явцыг нөхцөлдүүлнэ.
Хүний үйл ажиллагааны сэдлэг органик,чиг үүргийн материаллаг нийгмийн оюун санааны гэгчлэн олон янз байна.организ сэтгэлүүд бие махбодиийн төрөлхийн хэрэгцээг хэнгэхад чиглэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл хоол хүнс хувцас орон байртай байх хувь нүний өсөлт ,хөгжил аюулгүй байдал бие махбодийн эсэргүүцэх чадварыг хангахад эдгээр сэдлэг чухал үүрэгтэй. Чиг үүргийн сэдлэгүүд тоглоом биеийн тамир ,спорт урлаг ,уран сайхан зэрэг соёлын арга хэмжээ идэвхжлийн үр дүнрүү чиглэнэ.материаллаг сэдлэгүүд хүнийг юуны өмнө гэр орноо тохижуулах, гоё сайхан болгох багаж тоног төхөөрөмж бүтээх шинийг сэдэж санаачлах замаар ахуй амьдралаа дээшлүүлэх дотоод түлхэц болж өгдөг. Нийгмийн шинжтэй сэдлэгүүд албан тушаал ахих, эрх мэдэл нэр хүндтэй байх, нийгмийн байр сууриа бэхжүүлэх, хүмүүсийн дэмжлэг талархлыг хүлээхэд чиглэсэн олон төрлийн үйл ажиллагааг өдөөж, нөхцөлдүүлж өгнө. Оюун санааны сэдлэгүүд нь хувь хүн өөриөгөө хөгжүүлэх зан үйлийн хэвшлээ шинчлэх, боловсролоо тасралтгүй дээшлүүлэхэд чиглэсэн төрөл бүрийн үйл ажиллагааны үндэс болж өгнө.хүний үйл ажиллагааны хэв шинж гол төлөв голлох сэдэлгээс хамааралтэй хөгжиж байдаг.яагаад гэвэл хүний үйл ажиллагаа цаг ямагт олон янзын сэдлэгээр өдөөгдөж тус бүрээс нь ямар нэг хэмжээгээр хамаардаг. Хүний үйл ажиллагааны зорилго нь бүтээгдэхүүн байдаг. Тэр нь хүмүүсийн хийж бүтээж байгаа бодит юмс, үйл ажиллагааны үр дүнд эзэмшиж буй мэдлэг чадвар, хандлага, шинээр бий болгож олж мэдэрсэн үзэл санаа , онол урлагын бүтээл гэгчлэн олон төрлийг зүйл байна.
Хүний үйл ажиллагааны зорилго сэдлэгтэй яг адил биш ч зарим тохиолдолд тэдгээр нь хоорондоо нэгдэж давхардаж байж болно. Хүний үйл ажиллагааны эцсийн үр дүн болох зорилго нэг л байхад ,үйл ажиллагаа нь олон хувилбартай, мөн янз бүрийн сэдлэг нэгэн зэрэг үйлчилж байх нь цөөнгүй. Тухайлбал, хувь хүний сэдлийн хүрээ олон төрлийн нот зохиол унгих замаар мэдлэг боловсролоо дээшлүүлж улмаар өндөр цалиан хангамж, эрх мэдэлтэй ажилд шилжих”материаллаг сэдэл”, хэмт ажилладаг болон үерхэж нөхөрлөдөг хүмүүстээ тус хүргэх, тэднийг гайхуулан бишрүүлэх замаар илүү хүндтгэл халамж хүлээх”нийгмийн сэдэл”,өөриийн оюун ухаанаа тэлж, урлаг уран сайхныг илүүтэй ойлгож ухаарахзамаар соёл, зан суртахууны хөгжлөө хангах” оюун ухааны сэдэл” , гэгчлэн янз бүр байж болно. Хамгийн сүүлийн үеийн хэв загварын хувцасхудалдан авах, байнга ном сэтгүүл унших, өөрийн гадаад төрх байдалд огцшой анхаарах, харилцааны соёл, илтгэх ур сэдвараа дээшлүүлэх, гайхалтай сайхан бүжиглэдэг болохыг хичээх зэрэг нь хэн нэг хүний анхаарлыг өөртөө татахгэсэн нэг л зорилгоос эхтэй байх ч тал бий.
Хүний үйл ажиллагааны чиглэл гэдэг нь тэрхүү явц юуны тулд өрнөх болсон чухам юуруу чиглэсэн болохыг илтгэн харуулна. Тухайлбал , танин тэдэхүйн үйл ажиллагааны чиглэл нь янз бүрийн мэдээлэл байдаг бол сурах үйл ажиллагааны хувьд мэдлэг сэдвао зйн үйлийн хэвшил хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны хувьд эд юмс бүтээгдэхүүн байх жишээтэй. Аливаа үйл ажиллагаа тодорхой бүтэцтэй байх ба тэдгээрийг гол төлөв үйлдэл үэл болгон хувааж үзнэ.
ҮЙЛДЭЛ
ҮЙЛДЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮН
Хөдөлгөөний Оюун ухааны Мэдрэмжийн
ҮНДСЭН ЧИГ ҮҮРЭГ
Гүйцэтгэх Зохицуулах Хянах
ҮНДСЭН
ҮЙЛДЭЛ
Үйлдэл гэдэг нь хүний үйл ажиллагааны үндсэн нэгж бөгөөд тус бүртээ бие даасан ухамсарлагдсан зорилготой байна. Ж: хүний танин мэдэх үйл ажиллагааны үйлдэл нь хэд хэдэн ном захиалан авч унших хэлбэрээр илэрч гардаг бол хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны хувьд зориулалтыг сайтар мэдэх хэрэгтэй багаж төхөөрөмж , материалыг бэлтгэх , төсөл хийх , эд юмсыг хийх технологийг эрж олох гэх зэрэг үйлдлүүдээс тогтоно.Харин бүтээлч үйл ажиллагааны хувьд гол үйлдлүүд нь шинэ санаа төрөх, түүнийг батлан нотлох, үе гаттайгаар хэрэгжүүлэх зэмээр шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх явдал гэж болох юм. Үйлдэл нь үйлийг хэрэгжүүлэх арга мөн. Үйлийн гүйцэтгэх хичнээн янзын арга байна тэр хэмжээний үйлдлийг ялгаж болно. Хүний эзэмшсэн мэдлэг, чадвар, зан үйлийг хэвшил хэрэглэж буй багаж зэвсэг үйлийг гүйцэтгэх хэрэгсэл, нөхцөл зэрэг нь үйлийн шинж чанарыг тодорхойлно. Янз бүрийн хүмүүс мэдээллийш өөр өөрөөр ойдоо тогтоож , харилцан адилгүй байдлаар бичиж тэмдэглэнэ.Энэ нь захидал бичих мэдээллийг ойдоо хадгалах зэрэг үйлийг тэр хүмүүс өөр өөр үйлдлийн тусламжтайгаар гүйцэтгэдэг гэсэн үг. Үүнээс үзвэл аливаа хүний давтан хийдаг үйлдлүүд нь түүний хувийн үйл ажиллагааны хэв шинжийг илэрхийлдэг байна.Хүмүүсийн үйл ажиллагааны хэрэгсэл нь аливаа үйл үйлдлийг гүйцэтгэхэд ашигладаг багаж төхөөрөмж хэрэглэгдэхүүн байдаг.Үйл ажиллагааны хэрэгслийг сайжруулах нь хүний олон талт үйлийг улам боловсронгуй бүтээлч шинжтэй болгоно.Хүний үйл ажиллагааны сэдэл хөгжлийн үйл явцад нэг хэв янзаараа байгаад байхгүй. Тухайлбал, хөдөлмөрийн болон бүтээлч үйл ажиллагааны явцад шинэ сэдлэгүүд бий болгож урьд нь давамгайлж байсан сэдлэгүүд 2р байранд шахагдана.Зарим үед үйл ажиллагааны нэг салшгүй бүрдэл хэсэг болж байсан үйл аажмаар бие даан өргөжиж улмаар өөрийн гэсэн сэдлэгүүдтэй тусдаа үйл ажиллагаа болж хөгжинө.Хүний нас ахих тусам үйл ажиллагааны сэдэл нь өөрчлөгдөнө .Мөн хүний бие хүний шинж чахар өөрчлөгдвөл үйлажиллагааны сэдэл нь дагаж шинчлэгдэнэ. Бие хүний хөгжил эерэг чиглэлд тэлэх тутам үйл ажиллагааны сэдлэг нь органик байдлаас материаллаг сэдлэгүүдрүү ,түүнййсээ нийгмийн сэдлэгүүдрүү ,нийгмийнхээсээ бүтээлч сэдлэгүүдрүү ,бүтээлчээсээ ёс зүй, зан суртахууны сэдлэгүүдрүү гэгслэн өргөжин тэлж, олон талтай болж шинчлэгддэг байна.Хүний аливаа үйл ажиллагаа гадаад ба дотоод бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй байна.Төв мэдрэлийн тогтолцооны зүгээс үйл ажиллагааг удирдахад оролцдог.Анатоми-физиологийн бүтэц болон үйл явц , мөн хүний танин мэдэх үйлийг зохицуулах зориулалттай сэтгэцийн үйл явц, байдал, шинж чанарууд дотоод бүрдэлд хамаарна.Хүний үйл ажиллагааг практик дээр хэрэгжүүлэх үед илэрдэг олон төрлийн хөдөлгөөн үйлийг гадаад бүрэлдэхүүн хэсэгт хамааруулна. Хүний үйл ажиллагааны гадаад ба дотоод бүрэлдэл хэсгүүдийн харилцан хамаарал нэг хэвийн байдаггүй. Үйл ажиллагаа боловсронгуй болж хөгжих явцад гадаад бүрдлүүд дотоод бүрдэл болон хувирна. Үүнийг дотогшлох болон өөрөө аяндаа өрнөх үйл явц дагалдана.Үйл ажиллагааны дотоод бүрдэл хэсгүүдийн хоорондох хамаарал алдагдсан үед тэдгээрийг сэргээх шаардлага зайлшгүй тулгарна.Ингэснээр үйл ажиллагааны бүрдэл хэсгүүд гадагш чиглэж олон үйлийн өөрөө аяндаа өрнөх шинж алдагдаж ахин гадаад практик үйлдлүүд сэргэж ухамсрын нарийн хяналттайгаар хийгдэх болж ирнэ.
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ БҮТЭЦ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ БҮТЭЦ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
Хүн ба амьтны амьдрал, оршин тогтнох байдал олон талаас хөдөлгөөнтэй холбоотой. Амьдралын бүхий л хэв шинж хөдөлгөөнөөс үүдэлтэй ба нэг эст амьтдаас эхлээд хэгжлийн шатлал дээшлэх тутам хөдөлгөөн, үйлдлийн чадамж, хэлбэр улам бүр боловсронгуй болж хувирна. Хамгийн энгийн нэг эст амьтан хамгийн дээд зэргийн зохион байгуулалттай ургамлаас илүү олон төрлийн идэвхжил үзүүлэх чадвартай. Тэрхүү амьтдын хөдөлгөөн илүү олон янз байхаас гадна хөдөлгөөний хурд орон зайд шилжин байрла чадвар зэргээрээ илт давуу болдог.энгийн амьтад зөвсөн усанд амьдрах чадвартай байдаг бол, ус газраар явагч амьтад уснаас гарч назарт амьдарч чадна. Хорхой шавжнууд газар дээр юм уу газар доогуур олон төрлийн хөдөлгөөн хийж амьдардаг бол шувууд агаарт нисэн дүүлж асар их замыг хурдан хугацаанд туулж байдаг.
Хүн орчноо өөрчлөн хувиргаж урьдаас төлөвлөх байдлаар шинэ нөхцөлд дасан зохицож дэлхийн хаана ч дасан амьдарч чадах бөгөөд өнөө үед санарыг эзэмгин суурьшаад байна.нэг ч төрлийн амьтан хүний атьдралын мөн чанар идэвхжилийн түвшинд хүрч өөрчлөгдөж чадахгүй юм.хүний үйл ажиллагааны идэвхжилт бүтээлч гинж чанарын үндэс нь хүний мөн чанартай салшгүй холбоотой.
Ургамлын амьдрал эргэн тойрогтойгоо бодисын солилцоо явуулах идэвхжилийн хүрээгээр хязгаарлагддаг. Амьтад хүрээлэн байгаа орчинтой анхдагч хэлбэрээр дасан зохицох ба даган сурах зан үйлтэй байдаг.харин хүний идэвхит чанар асар олон талтай,гайхалтай бүтээлч шинэлэг уян хатан байдлаараа онцлог.өөрөөр хэлбэл хүмүүст амьтдад байдаг идэвхжилтийн бүхий л арга хэлбэрүүдээс гадна үйл ажиллагаа гэж хэрлэгддэг хөдөлмөр , танин мэдэхүй харилцаа дүр төрх нийгмийн идэвхгилийн цогц шинж чанар хөгжиж байдаг.
Анхаарлын төрөл тэдгээрийн онцлог
Хүний анхаарал зориудын ,идэвхгүй ,тогтсон 3 төрөлтэй.
Зориудын анхаарал:Хүн өөрийн өмнө ухамсартай зорилго тавин түүнийгээ биелүүлэхийн тулд тохииолдсон саадыг даван туулж зориг тэвчээр гаргасаны дүнд явагдах анхааралын төрлийг хэлнэ.
Идэвхигүй анхаарал:Хүн өмнөө ухамсартай тодорхо йзорилго тавиагүй зориг тэвчээр шаардагдахгүйгэрүүсэн явагдах анхааралыг хэлнэ.
Тогтсон анхаарал:Зориудын анхааралын үндсэн дээр үүсэх бөгөөд хүнээс ухамсартай үйл ажиллагаа тэвчээр шаардана, Зориудын анхаарал сулархад дахин анхааралаа төвлөрүүлэн тогтооход зарцуулагдсан процессыг хэлнэ. Хожуу үед үүсдэг чанар юм.
Анхааралын шинж чанар тэдгээрийн онцлог
Хүний анхаааралын дотоод бүтэцагуулгыг илэрхийлж буй зүйлийг анхааралын чанар гэнэ.Хүний анхааралын хөгжлийн түвшинг анхааралын чанарууд хэр зэрэг хөгжсөнөөр нь тодорхойлно.
Анхааралын багтаамж :Хүний анхааралыг өөртөө татаж ,чиглүүлэн төвлөрүүлж буй юм,үзэгдлүүдийн хүрээ хязгаарыг анхааралын багтаамж гэнэ.Анхааралын багтаамжийг явцуу, өргөн гэж ангилна.Юмыг өөртөө татаж буй хүрээ хязгаар бага байвал явцуу анхаарал.Өргөн багтаамжтай анхаарал нь хөөрлийн тогтонго голомт тархинд өргөн хүрээтэй өргөн хүрээтэй бүрэлдсэний үр дүн байдаг .
Анхааралын эрчим хүч :Анхаарал үүсгэхийн материаллагүндэс нь болсон тархины мэдрэлийн эсийн ажиллах чадварын хэмжээ ,түвшинг анхааралын эрчим хүч гэнэ .Юманд салан садгай хандах нь үүнээс үүсэлтэй ажээ. Хүн нэгэн зэрэг хэд хэдэн үйлдэл гүйцэтгэхэд тэдгээрийн зуршил болсон үйлдлүүд /саатлын процессын ажиллагаа шаардсан үйлдлүүд нь тархины ноёлох /хөөрлийн үндсэн дээр явагддаг.
Анхааралын төвлөрөлт :Хүний сэтгэц ухамсарын үйл ажиллагаа нэгэн цэг дээр тодорхой хугацааны турш суурьших процессыг анхааралын төвлөрөлт гэнэ.
Анхааралын тогтворжилт: Анхаарал ямар нэгэн зүйл болон тодорхой үйл ажиллагаан дээр урт удаан хугацаагаар баригдан төвлөрч буй процессыг хэлнэ. Анхааралын тогтворжилтын физиологи үндэс нь үйл ажиллагааны явцад хүний тархинд бүрэлдэх хөөрлийн тогтонго голомтуудын тогтворжилт болон тэдгээрийн тасралтгүй бие биеэ элжлэн солих процесс юм.
Анхааралын шилжилт:Хүн өөрийнхөө сэтгэц ухамсарын үйл ажиллагааг зориииииуд жолоодож нэг объектоос нөгөөобъектод нүүлгэж буй процессыг анхааралын шилжилт гэнэ.
Анхааралын хуваарилалт:Хүн өөрийнхөө дотоод сэтгэц ухамсарын үйл ажиллагааг нэгэн зэрэг хоёр юмуу түүнээс дээр хэд хэдэн объект дээр төвлөрүүлэх процессыг хэлнэ.
Анхааралын хэлбэлзэл:Анхааралын хэлбэ.лзэл нь тогтворжилтын эсрэг чанар бөгөөлд анхааралын эрчим хүч чанарыг ямар нэгэн хэмжээгээр бууруулдаг шинж .
Анхаарлын сарнилт:хүний ямар нэгэн тодорхой зүйл дээр урт удаан хугацааны турш анхаарлаа төвлөрүүлэх чадвараа алдахыг хэлнэ.анхаарал сархихын физиологи үндэс нь их тархины гадарт оптимал хөөрлийн голомт хүчтэй үүсч сөрөг индүкцийн хуулиар түүнийг эргэн тойрсон тархины гадрын бусад хэсэгт саатлын процесс бүрэлдсэн явдал юм.
Хүний анхаарал зориудын ,идэвхгүй ,тогтсон 3 төрөлтэй.
Зориудын анхаарал:Хүн өөрийн өмнө ухамсартай зорилго тавин түүнийгээ биелүүлэхийн тулд тохииолдсон саадыг даван туулж зориг тэвчээр гаргасаны дүнд явагдах анхааралын төрлийг хэлнэ.
Идэвхигүй анхаарал:Хүн өмнөө ухамсартай тодорхо йзорилго тавиагүй зориг тэвчээр шаардагдахгүйгэрүүсэн явагдах анхааралыг хэлнэ.
Тогтсон анхаарал:Зориудын анхааралын үндсэн дээр үүсэх бөгөөд хүнээс ухамсартай үйл ажиллагаа тэвчээр шаардана, Зориудын анхаарал сулархад дахин анхааралаа төвлөрүүлэн тогтооход зарцуулагдсан процессыг хэлнэ. Хожуу үед үүсдэг чанар юм.
Анхааралын шинж чанар тэдгээрийн онцлог
Хүний анхаааралын дотоод бүтэцагуулгыг илэрхийлж буй зүйлийг анхааралын чанар гэнэ.Хүний анхааралын хөгжлийн түвшинг анхааралын чанарууд хэр зэрэг хөгжсөнөөр нь тодорхойлно.
Анхааралын багтаамж :Хүний анхааралыг өөртөө татаж ,чиглүүлэн төвлөрүүлж буй юм,үзэгдлүүдийн хүрээ хязгаарыг анхааралын багтаамж гэнэ.Анхааралын багтаамжийг явцуу, өргөн гэж ангилна.Юмыг өөртөө татаж буй хүрээ хязгаар бага байвал явцуу анхаарал.Өргөн багтаамжтай анхаарал нь хөөрлийн тогтонго голомт тархинд өргөн хүрээтэй өргөн хүрээтэй бүрэлдсэний үр дүн байдаг .
Анхааралын эрчим хүч :Анхаарал үүсгэхийн материаллагүндэс нь болсон тархины мэдрэлийн эсийн ажиллах чадварын хэмжээ ,түвшинг анхааралын эрчим хүч гэнэ .Юманд салан садгай хандах нь үүнээс үүсэлтэй ажээ. Хүн нэгэн зэрэг хэд хэдэн үйлдэл гүйцэтгэхэд тэдгээрийн зуршил болсон үйлдлүүд /саатлын процессын ажиллагаа шаардсан үйлдлүүд нь тархины ноёлох /хөөрлийн үндсэн дээр явагддаг.
Анхааралын төвлөрөлт :Хүний сэтгэц ухамсарын үйл ажиллагаа нэгэн цэг дээр тодорхой хугацааны турш суурьших процессыг анхааралын төвлөрөлт гэнэ.
Анхааралын тогтворжилт: Анхаарал ямар нэгэн зүйл болон тодорхой үйл ажиллагаан дээр урт удаан хугацаагаар баригдан төвлөрч буй процессыг хэлнэ. Анхааралын тогтворжилтын физиологи үндэс нь үйл ажиллагааны явцад хүний тархинд бүрэлдэх хөөрлийн тогтонго голомтуудын тогтворжилт болон тэдгээрийн тасралтгүй бие биеэ элжлэн солих процесс юм.
Анхааралын шилжилт:Хүн өөрийнхөө сэтгэц ухамсарын үйл ажиллагааг зориииииуд жолоодож нэг объектоос нөгөөобъектод нүүлгэж буй процессыг анхааралын шилжилт гэнэ.
Анхааралын хуваарилалт:Хүн өөрийнхөө дотоод сэтгэц ухамсарын үйл ажиллагааг нэгэн зэрэг хоёр юмуу түүнээс дээр хэд хэдэн объект дээр төвлөрүүлэх процессыг хэлнэ.
Анхааралын хэлбэлзэл:Анхааралын хэлбэ.лзэл нь тогтворжилтын эсрэг чанар бөгөөлд анхааралын эрчим хүч чанарыг ямар нэгэн хэмжээгээр бууруулдаг шинж .
Анхаарлын сарнилт:хүний ямар нэгэн тодорхой зүйл дээр урт удаан хугацааны турш анхаарлаа төвлөрүүлэх чадвараа алдахыг хэлнэ.анхаарал сархихын физиологи үндэс нь их тархины гадарт оптимал хөөрлийн голомт хүчтэй үүсч сөрөг индүкцийн хуулиар түүнийг эргэн тойрсон тархины гадрын бусад хэсэгт саатлын процесс бүрэлдсэн явдал юм.
АНХААРЛЫН физиологи үндэс
Анхаарал гэдэг нь хүн тодорхой нэг зүйл дээр сэтгэц ухамсрыг чиглэн төвлөрүүлэх тусгалын үйлийг анхаарал гэнэ.
Хүний ухамсарын үйл ажиллагаа хажуу орчмын бусад зүйлсээс салж тодорхой нэг объект дээр чиглэн төвлөрч байгаа нь анхааралын уг чанар.Ингэж анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр төвлөрч байгаа нь физиологын талаас үзвэл цочроогчын үйлдлээр их тархины нэгэн хэсэгт хөөрлийн процесс явагдаж бусад хэсэгт саатлын процесс явагдаж байгаагаар тайлбарлагдана.Анхааралын физиологи механизм нь их тархины гадарт явагдаж байгаа, хөөрөл саатлын процессын харилцан үйлдэл билээ. Учир нь хүний анхаарал нь их тархины гадарт явагдах хөөрөл ба саатлын процесстой холбоотой бөгөөд тэдгээрийн харилцан үйлдлын үр дүн мөн. Эдгээр процессын харилцан үйлдлын үед их тархины гадарт анхааралын физиологи механизм болох хөөрөлын тогтонги Оптималь голомт үүсдэг.Бие мах бодын эрхтэнүүд цочрооогчын үзүүлсэн их тархины гадрын тодорхой хэсэгт янз бүрийн хүчтэйхөөрлын голомт үүснэ. Ингэж их тархины гадарт үүссэн хөөрлын хэдэн голомтуудын дотроос дунд зэргийн хүчтэй голомтыг тогтонго голомт гэдэг . Хөөрлын дунд зэргийн хүчтэй голомт нь хүний анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр төвлөрсөниййг хэлдэг байна.Тогтонго голомтод төвлөрсөн хөөрөл нь их тархины гадрын бусад хэсэгт өөрийн эсрэг саатлын процессынг бүрдүүлдэг.Энэ нь хөөрлын тогтонго голомтын хүчийг нэмэгдүүлнэ. Үүний үр дүнд хүний анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр төвлөрч уг зүйлийг бүрэн гүйцэтгэнэ.Хэрвээ цочроогчийн нөлөөгөөр их тархины гадарт үүссэн хөөрлын тогтонго голомтын эсрэг их тархины гадрын бусад хэсэгт хүчтэй саатал бүрэлдэхгүй бол хүний анхаарал нэг үйл дээр тодорхоы хугацаанд төвлөрч чадахгүй . жишээ нь:Тухайн ажлыг анхааралаа гүнзгий төвлөрүүлж хийх үед их тархины тодорхой нэг хэсэгт төвлөрсөн хөөрөл үүсэж сөрөг индукцыын хуулиар тархины гадрын бусад хэсэгт хөөрлын эсрэг саатлын процесс явавгдаж байна .Ийм замаар тархинд анхааралын физиологи механизм болох хөөрлын тогтонго голомт үүснэ. Анхаарал нь сэтгэцийн үйлийн үүд хаалга. Анхааралын процессыг үүсгэгч нь ИП.Павловюм.Тэрээр “хэрвээ толгойн гавлыг нэвт хардагсан бол бид ухамсартайгаар бодож сэтгэж байгаа хүний их тархины гадраар хэлбэр ,хэмжээ нь байнга өөрчлөгдөж байгаа гэрэлт толбыг харахын зэрэгцээгээр их тархины гадрын табайн бусад хэсэгт байгаа ямар нэгэн сүүдрийг олж харахсан билээ” гэжээ. Энэхүү “гэрэлт толбо “нь ИП.Павловын хэлснээр хөөрлын ноёлох голомт болох бөгөөд харин их тархины гадрын бусад хэсэгт байгаа сүүдэр нь их тархины гадрын саатлын байдалд байгаа хэсгийн тухай өгүүлж байна. Хүний анхаарал үүсч хөгжихөд , дохионы I,II систем боловсруулахад Орос зөвлөлтийн нэрт физиологч А,А,Ухтомскын ноёлох голомтын тухай сургаал онцгой үүргийг гүйцэтгэдэг. Хөөрлийн жирийн тогтонго голомттой харьцуулахад хөөрлын ноёлох голомт нь маш хүчтэй бөгөөд тогтвортой .Их тархины бусад хэсэгт үүссэн хөрлийн голомтуудын хүчийг өөртөө нэгтгэн татж тэдгээрийг өөртөө нэгтгэн захирдаг байна. Ингэж цочроогчийн хүчийн нөлөөгөөр их тархины гадрын хэд хэдэн төвд үүссэн хөөрлын голомтуудын хүчийг өөртөө нэгтгэн татаж тэдгээрийг ноёрхон захирдаг байна. Энэхүү нөлөөгөөрих тархины гадрын хэд хэдэн төвд үүссэн хөөрлын ноёлох голомтын үндсэн дээр анхаарал маш хүчтэй нөлөөлдөг .Хөөрлын ноёлох голомт нь урт удаан хугацаанд үлэмж хүчтэй тогтвортой үргэлжилэн явагддаг тул тэр нь хүний анхаарал нэг зүйл дээр үлэмж тогтвортой удаан төвлөрөхийн физиологи үндэс болно Ингэж их тархины гадарт үүссэн хөөрлын ноёлох голомты н үндсэн дээр анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр гүнзгий тгтвортүй төвлөрсөнөөр хүн хажуу орчиндоо болж байгаа бусад зүйлийг огт мэдэхгүйгээр өнгөрдөг юм. Жишээ нь :агуу суут хүмүүс бага унтаж зохиол бүтээлээ туурьваж байсан нь их тархины гадарт үүссэн хөөрлийн ноёлох голомтын дүнд явагдаж байгаа анхаарлын идэвхитэй тогтворжилтын үр дүн . Хүний анхааралд дохионы 1,2 систем чухал үүрэгтэй. 1систем нь анхаарал тогтвортой товлөрч байвал шууд цочроогчий нөлөөгөөр их тархины гадарт хөөрлийн голомт үүснэ.Хүний хөдөлмөртэй холбоотой анхаарал үүсэж хөгжихөд дохионы 1систем голлох үүрэгтэй Оюуны үйл ажиллагааг гүйцэтгэхэд дохионы 2систем голлох үүрэгтэй Анхаарал нь зоригтой холбоотой.Дотоод сэтгэц ухамсар үйл ажиллагааны тодорхой нэг үйл ажиллагааны объект дээр тодорхой хугацаанд зориуд чиглүүлэн төвлөрүүлж байдаг сэтгэцийн үйл нь санамсаргүй анхаарал юм. Номын санд сууж ном унших нь идэвхтэй анхаарал юм. Гэхдээ дараа нь өөрийн эрхгүй өөр бодол орж ирэн анхаарал бууруулдаг. Гэвч дахин өөрийгөө дайчилж хичээлээ хийх нь хожуу үүссэн анхаарал юм. Лекцын үед сонсогчдын тархины сонсголын гадар хэсэгт хөөрлийн голомт бий болно.Үүний гол нь сонсох ,харах, бичих,сэтгэн бодох үйл ажиллагаа явагдана. Эдгээрийн гол нь сонсох үйл ажиллагаа .Энэ бол хөөрлийн ноёлох /доминат/ голомт.
Хүний ухамсарын үйл ажиллагаа хажуу орчмын бусад зүйлсээс салж тодорхой нэг объект дээр чиглэн төвлөрч байгаа нь анхааралын уг чанар.Ингэж анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр төвлөрч байгаа нь физиологын талаас үзвэл цочроогчын үйлдлээр их тархины нэгэн хэсэгт хөөрлийн процесс явагдаж бусад хэсэгт саатлын процесс явагдаж байгаагаар тайлбарлагдана.Анхааралын физиологи механизм нь их тархины гадарт явагдаж байгаа, хөөрөл саатлын процессын харилцан үйлдэл билээ. Учир нь хүний анхаарал нь их тархины гадарт явагдах хөөрөл ба саатлын процесстой холбоотой бөгөөд тэдгээрийн харилцан үйлдлын үр дүн мөн. Эдгээр процессын харилцан үйлдлын үед их тархины гадарт анхааралын физиологи механизм болох хөөрөлын тогтонги Оптималь голомт үүсдэг.Бие мах бодын эрхтэнүүд цочрооогчын үзүүлсэн их тархины гадрын тодорхой хэсэгт янз бүрийн хүчтэйхөөрлын голомт үүснэ. Ингэж их тархины гадарт үүссэн хөөрлын хэдэн голомтуудын дотроос дунд зэргийн хүчтэй голомтыг тогтонго голомт гэдэг . Хөөрлын дунд зэргийн хүчтэй голомт нь хүний анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр төвлөрсөниййг хэлдэг байна.Тогтонго голомтод төвлөрсөн хөөрөл нь их тархины гадрын бусад хэсэгт өөрийн эсрэг саатлын процессынг бүрдүүлдэг.Энэ нь хөөрлын тогтонго голомтын хүчийг нэмэгдүүлнэ. Үүний үр дүнд хүний анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр төвлөрч уг зүйлийг бүрэн гүйцэтгэнэ.Хэрвээ цочроогчийн нөлөөгөөр их тархины гадарт үүссэн хөөрлын тогтонго голомтын эсрэг их тархины гадрын бусад хэсэгт хүчтэй саатал бүрэлдэхгүй бол хүний анхаарал нэг үйл дээр тодорхоы хугацаанд төвлөрч чадахгүй . жишээ нь:Тухайн ажлыг анхааралаа гүнзгий төвлөрүүлж хийх үед их тархины тодорхой нэг хэсэгт төвлөрсөн хөөрөл үүсэж сөрөг индукцыын хуулиар тархины гадрын бусад хэсэгт хөөрлын эсрэг саатлын процесс явавгдаж байна .Ийм замаар тархинд анхааралын физиологи механизм болох хөөрлын тогтонго голомт үүснэ. Анхаарал нь сэтгэцийн үйлийн үүд хаалга. Анхааралын процессыг үүсгэгч нь ИП.Павловюм.Тэрээр “хэрвээ толгойн гавлыг нэвт хардагсан бол бид ухамсартайгаар бодож сэтгэж байгаа хүний их тархины гадраар хэлбэр ,хэмжээ нь байнга өөрчлөгдөж байгаа гэрэлт толбыг харахын зэрэгцээгээр их тархины гадрын табайн бусад хэсэгт байгаа ямар нэгэн сүүдрийг олж харахсан билээ” гэжээ. Энэхүү “гэрэлт толбо “нь ИП.Павловын хэлснээр хөөрлын ноёлох голомт болох бөгөөд харин их тархины гадрын бусад хэсэгт байгаа сүүдэр нь их тархины гадрын саатлын байдалд байгаа хэсгийн тухай өгүүлж байна. Хүний анхаарал үүсч хөгжихөд , дохионы I,II систем боловсруулахад Орос зөвлөлтийн нэрт физиологч А,А,Ухтомскын ноёлох голомтын тухай сургаал онцгой үүргийг гүйцэтгэдэг. Хөөрлийн жирийн тогтонго голомттой харьцуулахад хөөрлын ноёлох голомт нь маш хүчтэй бөгөөд тогтвортой .Их тархины бусад хэсэгт үүссэн хөрлийн голомтуудын хүчийг өөртөө нэгтгэн татж тэдгээрийг өөртөө нэгтгэн захирдаг байна. Ингэж цочроогчийн хүчийн нөлөөгөөр их тархины гадрын хэд хэдэн төвд үүссэн хөөрлын голомтуудын хүчийг өөртөө нэгтгэн татаж тэдгээрийг ноёрхон захирдаг байна. Энэхүү нөлөөгөөрих тархины гадрын хэд хэдэн төвд үүссэн хөөрлын ноёлох голомтын үндсэн дээр анхаарал маш хүчтэй нөлөөлдөг .Хөөрлын ноёлох голомт нь урт удаан хугацаанд үлэмж хүчтэй тогтвортой үргэлжилэн явагддаг тул тэр нь хүний анхаарал нэг зүйл дээр үлэмж тогтвортой удаан төвлөрөхийн физиологи үндэс болно Ингэж их тархины гадарт үүссэн хөөрлын ноёлох голомты н үндсэн дээр анхаарал тодорхой нэг зүйл дээр гүнзгий тгтвортүй төвлөрсөнөөр хүн хажуу орчиндоо болж байгаа бусад зүйлийг огт мэдэхгүйгээр өнгөрдөг юм. Жишээ нь :агуу суут хүмүүс бага унтаж зохиол бүтээлээ туурьваж байсан нь их тархины гадарт үүссэн хөөрлийн ноёлох голомтын дүнд явагдаж байгаа анхаарлын идэвхитэй тогтворжилтын үр дүн . Хүний анхааралд дохионы 1,2 систем чухал үүрэгтэй. 1систем нь анхаарал тогтвортой товлөрч байвал шууд цочроогчий нөлөөгөөр их тархины гадарт хөөрлийн голомт үүснэ.Хүний хөдөлмөртэй холбоотой анхаарал үүсэж хөгжихөд дохионы 1систем голлох үүрэгтэй Оюуны үйл ажиллагааг гүйцэтгэхэд дохионы 2систем голлох үүрэгтэй Анхаарал нь зоригтой холбоотой.Дотоод сэтгэц ухамсар үйл ажиллагааны тодорхой нэг үйл ажиллагааны объект дээр тодорхой хугацаанд зориуд чиглүүлэн төвлөрүүлж байдаг сэтгэцийн үйл нь санамсаргүй анхаарал юм. Номын санд сууж ном унших нь идэвхтэй анхаарал юм. Гэхдээ дараа нь өөрийн эрхгүй өөр бодол орж ирэн анхаарал бууруулдаг. Гэвч дахин өөрийгөө дайчилж хичээлээ хийх нь хожуу үүссэн анхаарал юм. Лекцын үед сонсогчдын тархины сонсголын гадар хэсэгт хөөрлийн голомт бий болно.Үүний гол нь сонсох ,харах, бичих,сэтгэн бодох үйл ажиллагаа явагдана. Эдгээрийн гол нь сонсох үйл ажиллагаа .Энэ бол хөөрлийн ноёлох /доминат/ голомт.
Subscribe to:
Posts (Atom)
